Relief zmienny 06, 1967 r.

"Odosobnionym zjawiskiem (...) jest twórczość Marczyńskiego, który oczyszczając swoją koncepcję z pozostałości strukturalizmu, doszedł do układów prostych, bezosobowych i do rozwiązań technicznych, redukując rolę artysty do zaprojektowania układu-instrumentu, który oddaje widzowi do estetycznej zabawy. Emitowany kolor wywołany jest przez naciśnięcie klawisza, podobnie jak ton muzyczny" (Marek Rostworowski).
Prezentowana kompozycja skomponowana została z niewielkich, prostokątnych kasetonów, których dwubarwne klapki odchylać można w poziomej płaszczyźnie pod różnymi kątami, generując niezliczoną ilość układów ujawniających odmienne walory światłocieniowe. Adam Marczyński zapisał się w polskiej historii sztuki jako twórca, który jako pierwszy zastosował tego rodzaju elementy w obrębie obrazu. W ten sposób artysta wprowadził widza-współrealizatora w proces powstawania dzieła sztuki, stwarzając oglądającemu możliwość ingerencji w strukturę dzieła i kształtowania jego struktury. U progu lat 70. Marczyński wykonał szereg zbliżonych, rytmicznych kompozycji z niewielkimi kasetonami, które można było zamykać bądź otwierać za pomocą uchylnych klapek, mocowanych na pionowych lub poziomych osiach owych regularnych prostopadłościanów. Tego rodzaju asamblaże stały się odtąd główną domeną jego działalności (cykle "Dekompozycje", "Układy otwarte"). Stosował jedynie zmienne kształty kasetonów (miewały przekrój kwadratu albo prostokąta), różne systemy zamocowania zarówno samych kasetonów, jak i drzwiczek, rozmaite barwy. Prezentowana praca pochodzi z dojrzałego etapu twórczości Adama Marczyńskiego, w którym artysta po latach eksperymentów zaczął realizować ruchome reliefy składające się z mobilnych modułów. Twórca w latach 1929-36 studiował w krakowskiej ASP. W latach 30. związał się z Grupą Krakowską, uczestniczył również w jej reaktywowaniu w 1957 r. Jego udział w pracach stowarzyszenia związany był z niekiedy ostrym konfliktem z Tadeuszem Kantorem oraz jego najbliższym otoczeniem. Zbigniew Baran pisał o tym następująco: "Cechą charakterystyczną postawy artysty był brak podkreślania własnej wyjątkowości, czym różnił się diametralnie w Grupie Krakowskiej od Tadeusza Kantora czy - z młodszej generacji - od Jerzego Beresia. Kantor - sztandarowa postać Grupy, wszystkie swoje nowe pomysły w sztuce namiętnie i erudycyjnie komentował: pisał manifesty, zwoływał konferencje, udzielał wywiadów. Skonfrontujmy bliską Marczyńskiemu i Kantorowi ideę przedmiotu `znalezionego`, przedmiotu `Niższej Rangi`. Jeżeli Kantor z tą ideą się przebił w powszechnej świadomości artystycznej, wykorzystując w malarstwie przedmioty codziennego użytku, porzucone, podniszczone, zatarte, jak parasole czy zgrzebne torby z cyklu `Infantki Velasqueza`, to Marczyński ze swoimi `Konkretami` (seria collages zapoczątkowana u progu lat 60.) - które były budowane na podobnych zasadach odkrywania organicznych związków w sztuce z przedmiotami-materiałami `znalezionymi` i `odrzuconymi` - nie uzyskał szerszego rezonansu. Dopiero po śmierci Adama Marczyńskiego zostały opublikowane jego `Notatki` (ogólne refleksje o sztuce awangardowej, Władysławie Strzemińskim, przedwojennej Grupie Krakowskiej, własnej twórczości)" (źródło: www.podkowianskimagazyn.pl). Jego wczesne prace pozostają pod wpływem kubizmu i koloryzmu, nawiązywał również do estetyki surrealizmu. Od drugiej połowy lat 50. Marczyński zaczął bardzo mocno podkreślać znaczenie konstrukcji w dziele sztuki, co objawiało się w realizacji syntetycznych układów plam i znaków. W latach 60. malarz zajął się tworzeniem obrazów będących opowieścią o przedmiocie - zainspirowany malarstwem materii zaczął realizować kolaże z połamanych, częściowo nadpalonych listewek, arkuszy forniru, kawałków tektury, a także zardzewiałej blachy lub papy. Akcentował geometryczne układy motywów na płaszczyźnie oraz jej fizyczną strukturę i fakturę. Zbigniew Herbert pisał o nim w 1957 roku: "Adam Marczyński jest przykładem na to, że wielkie szkoły nie wygasają bezpowrotnie, a sztywne podziały historyków są sztuczne (...). Z impresjonizmu wyniósł Marczyński ogromną wiedzę kolorystyczną, zamiłowanie do trudnych i niebanalnych akordów barwnych, a zdobyczą jego doświadczeń graficznych jest nieomylna kreska, którą można oddać lot ptaka. Taka jest dusza jego malarskich poematów: ptasia, roślinna, owadzia. Leży na tych płótnach wielkie łagodne światło odbite w wodzie". Od początku lat 70. Marczyński realizował przestrzenne formy - reliefy składające się z ruchomych kasetonów układanych w różnoraki sposób zarówno przez samego twórcę, jak i odbiorcę konstrukcji. Cytowany wcześniej Zbigniew Baran pisał: "Chodzi tutaj o grę, zabawę, dadaistyczny przypadek, który nadaje nowych sensów i znaczeń w operowaniu kolorem i światłem. Kasetony wmontowane do obrazów - o barwach intensywnie czystych bieli, błękitach, ugrach, czerwieni - mógł widz otwierać i odkrywać w nich nowe kolory, zmieniać optykę zależności świetlnych na całej płaszczyźnie obrazu" (tamże). Najważniejszym uczniem i kontynuatorem myśli Marczyńskiego jest Janusz Orbitowski. Historycy sztuki stoją dziś na stanowisku, że Adam Marczyński - obok Marii Jaremy - był najwybitniejszym twórcą Grupy Krakowskiej. Od 1945 aż do emerytury pracował na ASP, gdzie prowadził pracownię malarstwa. Od 1950 był jej profesorem. Obok malarstwa uprawiał rysunek, grafikę (monotypie) oraz scenografię. Jest autorem cenionych polichromii kościelnych (Nowy Wiśnicz, katedra w Tarnowie, Ratułów, Brzesko, Sokołów Małopolski). Był autorem ilustracji do książek: "Niebieskie kartki" Adolfa Rudnickiego, "Porwanie w Tiutiurlistanie" Wojciecha Żukrowskiego, "Pamiętniki" Jana Chryzostoma Paska, "Niespokojne godziny" Ireny Jurgielewiczowej i wielu innych.


W latach 1929-36 studiował w krakowskiej ASP. W latach 30. związał się z Grupą Krakowską, uczestniczył również w jej reaktywowaniu w 1957. Jego udział w pracach Stowarzyszenia związany był z niekiedy ostrym konfliktem z Tadeuszem Kantorem oraz jego najbliższym "otoczeniem". Wydaje się, że Adam Marczyński - obok Marii Jaremy - był najwybitniejszym malarzem Grupy. Od 1945 aż do emerytury pracował na ASP, gdzie prowadził pracownię malarstwa. Od 1950 był jej profesorem. Obok malarstwa uprawiał rysunek, grafikę (monotypie) oraz scenografię. Jest autorem cenionych polichromii kościelnych (Nowy Wiśnicz, Katedra w Tarnowie, Ratułów, Brzesko, Sokołów Małopolski). Był autorem ilustracji książkowych - "Niebieskie kartki" Adolfa Rudnickiego, "Porwanie w Tiutiurlistanie" Wojciecha Żukrowskiego, "Pamiętniki" Jana Chryzostoma Paska, "Niespokojne godziny" Ireny Jurgielewiczowej i in. Jest uznawany za jednego z najważniejszych przedstawicieli polskiej awangardy. We wczesnych pracach Marczyńskiego widoczne są wpływy kubizmu i koloryzmu. Po wojnie tworzył liryczne kompozycje inspirowane sztuką Paula Klee i Joana Miro. Kolejny etap jego twórczości przypada na lata 60. - artysta włączył się wówczas w nurt malarstwa materii, tworząc kolaże - z połamanych desek, częściowo spalonych listewek, arkuszy forniru, kawałków tektury i zardzewiałej blachy . W latach 70. wykonywał kompozycje z niewielkich kasetonów o uchylnych, ruchomych ścianach.