Pani z filiżanką (Portret pani Garszyńskiej z filiżanką), 1940 r.

"Kochany Jarosławie,
Żyjąc na straży swojego domu nad Wisłą, zdaje mi się często, że należę do innego kraju i innego świata niż Ty Jarosławie. Nasze rozstanie w Lublinie wyraźnie mi mówiło, że nie dotrzymam Ci kroku na tym tu świecie. Zbolałą i okaleczoną miałem duszę - nosząc jakieś medale rodzinne mojej żony, aby przez sprzedaż ich przedłużyć egzystencję czworga osób na dwa tygodnie. Tak głód. Niejednokrotnie zaglądał mi w oczy - daleki jestem od lęku - od wszelkiego lęku. Jednak noszę w sobie nieubłagany niepokój - czy o własne życie? czy o ojczyznę, czy też o własne sumienie lub własną pracę. Mój drogi, jak wiesz to strasznie ciężko żyć człowiekowi pełnemu uczuć i wzruszeń (…). Żyjemy w epoce przerażającej. W sztuce tworzymy harmonię i piękno."

List Antoniego Michalaka do Jarosława Iwaszkiewicza z 1945 roku w: Mistyczny świat Antoniego Michalaka, Kazimierz Dolny 2005, s. 82

Okres okupacji był dla Antoniego Michalaka szczególnie trudny. W 1939 roku artysta został zmuszony do opuszczenia Warszawy i porzucenia rozpoczętych już prac nad witrażami do katedry św. Jana. Schronienie znalazł na Lubelszczyźnie, w Dratowie i Kazimierzu nad Wisłą, do którego jeździł już jako student i w którym inicjował zawiązanie się grupy łukaszowców. W czasie okupacji Michalak zajmował się głównie twórczością portretową. Nie wszystkim obrazom realizowanych w tym okresie udało się przetrwać wojnę. Część spłonęła w Powstaniu Warszawskim, część zaginęła po tym jak naziści w listopadzie 1942 zajęli dom artysty, część przepadła we Lwowie. Portret Heleny Garszyńskiej szczęśliwe uniknął jednak zniszczenia.
Utrzymany w chłodnych błękitach i czerwieni obraz jest formalnie powiązany z pracami Michalaka z lat trzydziestych. Portret Pani Garszyńskiej jest wyrazem zamiłowania artysty do finezyjnego rysunku, walorowego modelunku form i gładkiej faktury. O jakości obrazu świadczy jednak nie tylko techniczna strona wykonania, ale także psychologiczna szczerość przedstawienia. Intymny portret Heleny Gaszyńskiej jest doskonałym przykładem nieprzeciętnej zdolności artysty do wyczucia modela.

Antoni Michalak (ur. w 1902 r. w Kozłowie Szlacheckim, zm. w 1975 r. w Kazimierzu Dolnym), uczeń Miłosza Kotarbińskiego, Konrada Krzyżanowskiego i Tadeusza Pruszkowskiego, członek i jeden z założycieli Bractwa Św. Łukasza, utworzonego w 1925 roku przez uczestników pierwszego malarskiego pleneru w Kazimierzu Dolnym. Ugrupowanie było wzorowane na średniowiecznych cechach malarskich. Jego celem było nie tylko zrzeszenie artystów wyznających podobny ideał artystyczny, ale przede wszystkim samopomoc materialna i organizacyjna. Po zawiązaniu bractwa Michalak otrzymał stypendium rządu francuskiego na roczny pobyt w Paryżu. W 1926 roku zwiedził Włochy i Austrię. Trzy lata później, w czasie powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu, artysta został uhonorowany srebrnym medalem za całokształt twórczości. W 1933 roku zamieszkał we Lwowie. W tym czasie tworzył projekty witraży dla papieskiej rezydencji w Castel Gandolfo.
Michalak uznawany za jednego z czołowych reprezentantów nurtu sztuki sakralnej w polskim malarstwie lat dwudziestych. i trzydziestych, znany jako autor wielkoformatowych przedstawień o tematyce religijnej i moralizatorskiej oraz portretów. Jego prace znajdują się w największych polskich zbiorach muzealnych (m.in. w Warszawie, Wrocławiu, Łodzi, Bydgoszczy, Toruniu) i w kolekcjach prywatnych.