Physichromie No. 2523, 2005 r.

Carlos Cruz-Diez to kolejny w naszym katalogu artysta reprezentujący niezwykle płodne artystyczne środowisko Ameryki Łacińskiej. Francusko-wenezuelski artysta od 1960 roku żyje i mieszka w Paryżu. Jest jedną z najbardziej znanych figur sztuki optycznej i uznanym twórcą współczesnej teorii koloru, do której wniósł nowe rozumienie fenomenu barwy i poszerzył percepcyjny wszechświat. Podstawę jego indywidualnej drogi twórczej stanowiły dzieła Georges`a Seurata i Josefa Albersa, artystów badających barwne korelacje i eksperymentujących z percepcją. W 1997 roku powołał do życia fundację Museo de la Estampa y del Diseño Carlos Cruz-Diez w Caracas, rok później został honorowym członkiem prestiżowej Academia de Ciencias w Wenezueli. Jego indywidualne wystawy odbyły się w najważniejszych światowych ośrodkach sztuki, włączając w to Museo de Bellas Artes w Caracas (1955), Museum am Ostwall w Dortmundzie (1966), XXXV Biennale w Wenecji (1970) i Museo de Arte Moderno w Meksyku (1976). Był również gościem specjalnym na Weneckim Biennale w 1986 roku. Jego prace na amerykańskich aukcjach osiągają ceny ponad 50 tysięcy dolarów. Dzięki swoim międzynarodowym sukcesom, pozycji pioniera sztuki optycznej i kinetycznej, działalności graficznej i projektowej, i stworzeniu współczesnej teorii koloru stał się ikoną współczesnej sztuki wenezuelskiej, reprezentując ją na całym świecie. W styczniu 2014 miało miejsce nietuzinkowe wydarzenie - Carlos Cruz-Diez i wenezuelski projektant mody Oscar Carvallo zaprezentowali w ramach Paris Fashion Week stworzoną wspólnie kolekcję ubrań inspirowanych pracami malarza. To zresztą niejedyny hołd jaki złożył świat sztuki twórczości Cruz-Dieza - jedna z najbardziej znanych na świecie marek zdecydowała się na niezwykły gest. Fasady butików Prady od Anglii po Singapur zaprojektowane zostały na wzór barwnych reliefów artysty z serii "Physichromie" - złożone z barwnych, pionowych pasów ustawionych prostopadle względem fasady, oglądane pod wieloma kątami i w różnym oświetleniu ukazują szerokie spectrum barw i optycznych złudzeń ruchu. W każdej z fasad zamontowano plakiety honorujące artystę, a odwiedzający sklep otrzymują broszurki z informacjami na temat malarza i jego twórczości.
W swojej książce na temat Juliana Stańczaka Marta Smolińska opisuje ewidentne związki, jakie łączą prace Cruz-Dieza, Stańczaka i Andrzeja Nowackiego: "Wenezuelski twórca podkreśla, że niestabilność koloru i jego rozedrganie oddaje ducha naszej epoki, kiedy - w przeciwieństwie do ludzi poprzednich stuleci, a zwłaszcza średniowiecza - nie oczekujemy wieczności, lecz czegoś efemerycznego i ulotnego. Ową niestabilność adekwatnie oddaje technika reliefu, którą Cruz-Diez od lat uprawia między innymi w swoich pracach nazwanych `Physichromie`. Nazwa ta łączy zarówno aspekt fizjologii widzenia i fizyki koloru, jak i odnosi się do działania barw chromatycznych. Na drewnianych płytach, podobnie jak u Stańczaka, pojawia się sekwencja kolorowych paneli, wykonanych - odmiennie niż u autora `Additional` - z PCV. Andrzej Nowacki od 1989 roku wypracował natomiast jeszcze inny wariant tej techniki, a mianowicie najpierw konstruuje on kompozycję z drewnianych listewek i dopiero potem pieczołowicie pokrywa ją farbami. Integralną częścią składową tak pomyślanego reliefu, analogicznie zresztą jak u Stańczaka i Cruz-Dieza, stają się także przestrzenne interwały pomiędzy poszczególnymi listewkami, `zasysające` otoczenie i wchodzące z nim w dialog. Iluzja głębi generuje się w tak określonych warunkach nie tylko jako efekt tradycyjnych środków malarskich i gry barw, ale również dzięki zastosowaniu struktury trójwymiarowej. Oko napotyka rytm pionowych rzędów, tworzonych przez krawędzie deseczek, i traci pewność, gdzie przebiega granica między iluzją optyczną a realną obecnością przestrzeni pomiędzy trójwymiarowymi elementami. (...) Wszyscy ci trzej twórcy, Stańczak, Cruz-Diez i Nowacki, stosujący pokrewną technikę reliefu, aplikują kolor nie tylko na górne krawędzie listewek, lecz również na ich powierzchnie boczne, a także w strefach pomiędzy listewkami, które to strefy stanowią w tych kompozycjach rodzaj tła. Barwa anektuje więc dla siebie zakamarki, powstające za sprawą zastosowania trójwymiarowych elementów, co w znacznym stopniu przyczynia się do powstawania bardziej wyrazistej iluzji głębi i rozwibrowania całości, niż ma to miejsce w obrazie na płaszczyźnie. Obserwowany układ zdaje się pozostawać w stanie nieustannych drgań, poruszeń, pulsacji, prowadzić własne optyczne życie, jakby niezależne od fizycznego związku farby z konkretną przecież powierzchnią, na którą ją nałożono. W końcowym efekcie realność tego powiązania jest podana w wątpliwość, zdestabilizowana, rozedrgana. Układy formalno-barwne tworzone przez każdego z tych trzech artystów stanowią rozległe pole dla gry efektów optycznych, które nadbudowują się nad rzeczywiście obecnymi elementami. Wirtualny ruch jest płynny i łagodny, ale jednocześnie nie-do-zatrzymania, zniewalający, wręcz hipnotyzujący.
Jak podkreślał Arnheim, postrzeganie dostarcza widzialnego dowodu na to, iż wszystkie przedmioty znajdują się w stanie ciągłej przemiany - chciałoby się dodać, że reliefy autorstwa Stańczaka, Nowackiego i Cruz-Dieza dostarczają na to dowodu szczególnie przekonującego. Oko widzi wszak coś innego, niż wie umysł: nieruchoma konstrukcja `porusza się`" (Marta Smolińska, Julian Stańczak. Op art i dynamika percepcji, Warszawa 2014, s. 93-95).


Artysta wenezuelskiego pochodzenia pracujący w Paryżu oraz Caracas. Tworzy w nurcie Op-artu oraz sztuki kinetycznej. Po powrocie w 1957 roku do Wenezueli, artysta założył własne studio Estudio de Artes Visuales, gdzie próbował badać rolę koloru w doświadczeniu sztuki kinetycznej. W latach 1958-60 wykładał na Akademii Sztuk Pięknych w Caracas równocześnie będąc wykładowcą grafiki na Centralnym Uniwersyteckie Wenezuelskim. Wykładał również w Paryżu na École nationale supérieure des Beaux-Arts. W swojej sztuce koncertuje się głównie na problemie koloru, linii i ich percepcji. W swoich kompozycjach artysta często wykorzystuje efekt "prożków moiré", które wywołują wrażenie pulsacji obrazu. Ważnym czynnikiem w pracach Cruz-Diez`a jest ruch oglądającego, który w zależności od swojego położenia, dostrzega inne kolory i formy abstrakcyjnych kompozycji. W światowej historii sztuki, ze względu na wielką wrażliwość na barwę, Cruz-Diez stawiany jest obok takich nazwisk jak Seurat, Cézanne, Albers oraz Frank Stella.