POŻEGNANIE POWSTAŃCÓW (POWSTAŃCY W WIELGIEM?)

Malarz i rysownik, jeden z najważniejszych artystów polskiego symbolizmu. Studia w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych rozpoczął (1872) jeszcze jako uczeń gimnazjum św. Jacka, którego w efekcie - za namową Matejki - nie ukończył, wybierając naukę malarstwa pod kierunkiem profesorów Władysława Łuszczkiewicza, Feliksa Szynalewskiego i Floriana Cynka; w r. 1875 przeszedł na "oddział kompozycyjny" pod wyłączny nadzór wspomnianego Matejki; rychły, głęboki a nieunikniony konflikt postaw artystycznych sprawił, że już w 1876 Malczewski wyjechał do Paryża i zapisał się do pracowni Ernesta Lehmanna w École des Beaux-Artst. W r. 1877 powrócił do macierzystej uczelni, ale studia jego, ukończone w r. 1879, miały już charakter nieco ekstensywny. Mieszkając stale w Krakowie, często podróżował, zwłaszcza do Włoch i Francji; w 1884 r. jako rysownik towarzyszył swemu przyszłemu protektorowi i przyjacielowi - Karolowi hr. Lanckorońskiemu w podróży do Azji Mniejszej i Grecji; jesień r. 1885 i wiosnę roku następnego spędził w Monachium, nawiązując kontakty i trwałe przyjaźnie z Józefem Brandtem, Alfredem Wierusz Kowalskim i Janem Rosenem. W 1896 r. nowy rektor Julian Fałat zapewnił mu posadę w Szkole krakowskiej (od 1898 z tytułem profesora); którego konfliktogenny Malczewski zaniechał w r. 1900, kontentując się nauczaniem najpierw w tamtejszej Żeńskiej Szkole Sztuk Pięknych dla Kobiet Toli Certowiczówny (wraz z Włodzimierzem Tetmajerem), a następnie na Wyższych Kursach dla Kobiet im. Adriana Baranieckiego; by wreszcie w r. 1910 przyjąć ponownie profesurę Akademii, którą piastował do r. 1921 (w latach 1912-1914 był rektorem), kiedy to postępujące kłopoty ze wzrokiem położyły kres jego aktywności twórczej. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka", członkiem wiedeńskiej Secession (1897-1918) i Towarzystw: Przyjaciół oraz Zachęty Sztuk Pięknych.

Nieczęste, by nie powiedzieć: unikalne w twórczości Malczewskiego, "grottgerowskie" przedstawienie walki orężnej (ściślej - przygotowań do niej); być może wariant znanej dziś tylko z tytułu akwareli Powstańcy w Wielgiem (majątku wuja Feliksa Karczewskiego, u którego mieszkał w latach 1867-1871 i dokąd później chętnie i często powracał), która, jak się uważa, powstała mniej więcej współcześnie z obrazem Żniwo (Po bitwie, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu), ukończonym w 1892 roku (J. Puciata-Pawłowska, Jacek Malczewski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968, s. 58-59; zob. też: Katalog wystawy jubileuszowej Jacka Malczewskiego, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie, Pałac Sztuki na pl. Targów Wschodnich, maj- czerwiec 1926, poz. 124, s. 35; poz. 160, s. 41: dwie wersje Powstańców, odpowiednio z r. 1894 oraz 1883).