ŚW. AGNIESZKA, 1922

Około 1920 roku Malczewski kilkakrotnie podejmował temat św. Agnieszki. Niewykluczone, że zainteresowanie artysty kultem tej świętej wynikało z popularności broszury W. Sroki "Pieśń o św. Agnieszce" wydanej w Krakowie w 1901 r., a może z upodobania artysty do św. Franciszka z Asyżu, a co za tym idzie - i św. Agnieszki z Asyżu (1198-1253) założycielki II zakonu franciszkańskiego - "Ubogich Pań", klarysek. Sam Malczewski z kolei wstąpił do zakonu III franciszkanów tzw. tercjarzy.
Temat św. Agnieszki kojarzony jest z popularnym ludowym przysłowiem: "Św. Agnieszka wypuszcza skowronki z mieszka" i odnosi się do początku wiosny. Najbardziej popularne dni tej świętej przypadają na 2 marca i 20 kwietnia.
Znanych jest kilka obrazów Malczewskiego, symbolicznie wyobrażających świętą. Oto ich lista z miejscem przechowywania:
Bydgoszcz, Muzeum im. L. Wyczółkowskiego - gwasz, papier, 30 x 20 cm, ok. 1920; Muzeum Narodowe w Warszawie - olej, deska, 80 x 120 cm. dat. 1919-1921; Muzeum Narodowe w Warszawie - olej, akwarela, tektura, 40,5 x 64,5 cm, ok 1919-1921; Kraków, wł. Józef Krupiński, "Św. Agnieszka wypuszczająca skowronki", olej, płótno, 90 x 130 cm.
Zwraca uwagę forma, jaką nadał Malczewski postaci św. Agnieszki. Otóż przybiera ona kształt ptaszka o małej główce, owalnym korpusie spowitym brunatnymi piórkami, a opadająca do ziemi poła płaszcza przypomina ptasi ogon. Tę interpretację formy uzasadnia szkicowy charakter pracy, dukt pędzla oddającego śmiało fakturę odzienia, jak i fakt, że artysta jeszcze raz sięgnął po temat zaczęty dwa lata wcześniej i zrealizował go w całkowicie inny sposób aniżeli wcześniejsze prace.
"Św. Agnieszka" stanowi interesujący przykład ciągłości wątków tematycznych w twórczości Jacka Malczewskiego oraz oryginalności malarskiego wyrazu, jaki potrafił nadać tak niewielkiej pracy. [Z ekspertyzy Adama Konopackiego, datowanej 26 lutego 2005 r.]