PORTRET SZYMONA DAROWSKIEGO, 1858

W załączeniu także - potwierdzające autorstwo Matejki - orzeczenie Tadeusza Wierzejskiego, zaprzysiężonego biegłego sądowego, wydane w Warszawie, dn. 18 października 1951 roku.

Pierwotnie obraz był własnością samego Jana Matejki. Po jego śmierci - przynajmniej do 1894 - znajdował się w rękach rodziny artysty. W 1896 odnotowany jest jako własność Mariana Gorzkowskiego w Krakowie. Później - od niewiadomego roku, ale przynajmniej do 1929 - obraz znajdował się w krakowskich zbiorach Franciszka Macharskiego, po którym odziedziczył go dr Leopold Macharski. Jego własnością portret był jeszcze w roku 1946.
Dalsze losy obrazu nie są dokładnie znane. Wiadomo jednak, że od blisko 50 lat obraz znajdował się w posiadaniu rodziny obecnego właściciela.

Wedle opisu Mariana Gorzkowskiego, obraz jest "Studyum pięknej głowy męskiej z wąsami, w popiersiu, z bobrową czapką na głowie, w kożuszku z barankowym czarnym kołnierzem, do której pozował niegdyś Szymon Darowski; miara 43 x 30 cmtr., malowany na płótnie w roku 1858."

Portretowany Szymon Darowski (1824-1899), krakowski budowniczy, zaprzyjaźniony był z rodziną Matejków, a zwłaszcza z Franciszkiem, starszym bratem malarza. Wiadomo o jego udziale w powstaniach - krakowskim w 1846 i styczniowym w roku 1863. Pochowany jest na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Portret Darowskiego namalował Matejko w 1858, pod koniec studiów w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Gdy w rok później, dzięki uzyskanemu stypendium, wyjeżdżał do Monachium, zabrał ze sobą kilka prac, a wśród nich także portret Darowskiego.

Obraz zwrócił uwagę Wilhelma Kaulbacha, dyrektora monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych, który miał powiedzieć, "iż nie dziwi się, że w Polsce może być tak wielkie rycerskie usposobienie, jeśli tam takie znajdują się twarze!" (cyt. za I. Jabłoński-Pawłowicz, s. 58).
Równie wysoko ocenił ten obraz Stanisław Tarnowski w swojej monografii artysty: "Z tych robót wykonywanych bezpośrednio przed opuszczeniem Szkoły i wyjazdem do Monachium czy nie najwyżej stoi portret p. Szymona Darowskiego? /.../ Energiczna głowa, o typie raczej ukraińskim niż polskim jest pełna wyrazu i charakteru, a ciało ma nie mniej życia niż dusza. Ta sama głowa, tylko starsza i w najgwałtowniejszym wzburzeniu, znajdzie się w późniejszym obrazie jako Rejtan" (cyt. za S. Tarnowski, s. 53).

W późniejszych latach Szymon Darowski niejednokrotnie posłużył Matejce jako ulubiony, niemal stały model przy malowaniu postaci w jego wielkich obrazach historycznych. Według Jabłońskiego-Pawłowicza, jego twarz umieścił artysta przynajmniej na kilku płótnach, m.in. w obrazie Jan Kochanowski z Urszulką (1862), w Kazaniu Skargi (1864) i wzmiankowanym już wyżej Rejtanie (1866).

Portret Szymona Darowskiego pokazywany był na kilku wystawach i jest wymieniony w odnośnych katalogach:
- 1883; Kraków, Wystawa jubileuszowa J. Matejki, Zamek na Wawelu;
- 1893; Kraków, Wystawa pośmiertna J. Matejki, Muzeum Narodowe;
- 1894; Lwów, Pawilon J. Matejki na Powszechnej Wystawie Krajowej;
- 1901; Warszawa, TZSP;
- 1929; Kraków, Wystawa Sto lat malarstwa polskiego, TPSP;
- 1938; Kraków, Wystawa w stulecie urodzin Jana Matejki; Muzeum Narodowe, Sukiennice.

W zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego zachowała się fotografia z w/w ostatniej wystawy Matejki w krakowskich Sukiennicach. Widać na niej - zawieszony centralnie - Portret Szymona Darowskiego, Zamoyskiego pod Byczyną oraz dwa obrazy z cyklu Dzieje cywilizacji - po lewej Wpływ Uniwersytetu na kraj w XV w., po prawej Złoty wiek literatury. Fotografia ta jest ważnym świadectwem ikonograficznym.

Bibliografia: Portret Szymona Darowskiego jest wymieniany i opisywany:
- M. Gorzkowski, O artystycznych czynnościach Jana Matejki od lat jego najmłodszych tj. od r.1850 do końca r.1881, Kraków 1881, s. 43;
- Spis obrazów Matejki zgromadzonych na wystawie jubileuszowej w salach królewskich na Wawelu we wrześniu 1883, Kraków 1883, s. nlb. 1, nr kat. 15;
- Katalog wystawy pośmiertnej obrazów i rysunków ś.p. mistrza Jana Matejki w posiadaniu pozostałej Rodziny będących, Muzeum Narodowe, Kraków 1893 (wyd. 2. Kraków 1894), s. 10, nr kat 27;
- Katalog wystawy dzieł Jana Matejki, Powszechna Wystawa Krajowa we Lwowie w r. 1894, [przedmowa M. Sokołowski], Lwów 1894, s. 5, nr 14;
- M. Gorzkowski, Jan Matejko. Epoka lat najmłodszych. Wyjątki z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu, Kraków 1895 (wyd. 2. powiększone, Kraków 1896), s. 40;
- Katalog prac artystycznych Jana Matejki, olejnych, akwarelowych i rysunków, znajdujących się w zbiorach Mariana Gorzkowskiego w Krakowie, Kraków 1896, s. 5, nr kat. 15;
- S. Tarnowski, Jan Matejko, Kraków 1897, s. 53, 54, 505;
- M. Gorzkowski, Jan Matejko. Epoka lat dalszych. Z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu, Kraków 1898, s. 322 (wymieniony wśród prac pokazanych na wystawie jubileuszowej na Wawelu w 1883 roku);
- I. Jabłoński-Pawłowicz, Wspomnienia o Janie Matejce, opracował krytycznie i komentarzem opatrzył M. Treter, Lwów 1912 s. 58;
- F. Klein, Katalog wystawy Sto lat malarstwa polskiego 1800-1900 (Dzieła artystów nieżyjących), Kraków 1929, s. 42, nr kat. 172;
- Katalog dzieł Jana Matejki wystawionych w salach Muzeum Narodowego w Krakowie w Sukiennicach podczas uroczystości 100-ej rocznicy jego urodzin, Kraków 1938, s. 5, nr kat. 3;
- J. Gintel, Jan Matejko. Bibliografia w wypisach, wyd. 2, Kraków 1966 [wcześniejsze wyd.: Jan Matejko. Wypisy bibliograficzne, Kraków 1955], s. 86, 98;
- J. Wiercińska, Katalog prac wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w latach 1860-1914, Wrocław 1969, s. 226;
- M. Gorzkowski, Jan Matejko. Epoka od r. 1861 do końca życia artysty z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu, oprac. K. Nowacki, I. Trybowski, Kraków 1993, s. 261;
- K. Sroczyńska [red.], Matejko. Obrazy olejne. Katalog, Warszawa 1993, s. 53, nr kat. 53;
- M. Gorzkowski, Jan Matejko. Epoka lat dalszych. Z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu, Kraków 1898, s. 137.