Szkic do Hołdu pruskiego, 1880-1882 r.

Matejko rozpoczął pracę nad "Hołdem pruskim" w Wigilię 1879 roku, w okresie, kiedy był już w Polsce powszechnie uznany za najwybitniejszego i najważniejszego żyjącego artystę. Podobnie jak przy pracy nad "Kazaniem Skargi" czy "Bitwą pod Grunwaldem" artysta zaczął od przygotowania rysunkowych i malarskich szkiców kompozycji. Powstałe w pierwszej fazie prac nad "Hołdem" dzieła rozproszone są dziś po kolekcjach prywatnych i państwowych (warto wymienić tutaj przede wszystkim bardzo ekspresjonistyczny szkic rysunkowy z krakowskiego Archiwum Domu Jana Matejki). Prezentowany w naszym katalogu obraz jest szkicem do centralnej części obrazu, ukazującej króla Zygmunta I Starego przyjmującego hołd Albrechta Hohenzollerna, wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego, 10 kwietnia 1525 roku. Szkic różni się od ostatecznej wersji obrazu kilkoma detalami. W centralnej części widzimy Zygmunta I w koronie i złocistej szacie. Monarcha jedną dłonią trzyma kartę księgi rozłożonej na kolanach, drugą wyciąga przed siebie. Za nim w fioletowej szacie stoi młody Zygmunt August, obok - kasztelan gnieźnieński Piotr Opaliński. Z lewej strony widać postać mężczyzny (Hajdeka?), nieco poniżej Stańczyka. Uwagę zwraca ciepła, typowa dla Matejki czerwono-złocista kolorystyka.

W latach 1852-58 studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych u Wojciecha Stattlera i Władysława Łuszczkiewicza. Naukę kontynuował w Monachium w latach 1859-60 u Hermanna Anschütza oraz w Akademii w Wiedniu. Od 1873 był dyrektorem SSP w Krakowie, a w 1887 został docentem h.c. Uniwersytetu Jagiellońskiego. Otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m.in. złoty medal w Paryżu w 1865 złoty medal I klasy na Wystawie Światowej w Wiedniu w 1867. Odbył wiele podróży, m.in. do Paryża, Wiednia, Turcji, Węgier i Włoch. Od połowy lat 50. tworzył głównie obrazy z dziejów ojczystych, poprzedzone wnikliwymi studiami historycznymi i zabytkoznawczymi. Jego obrazy to w większości ogromnych rozmiarów kompozycje o wielkiej sile wyrazu, które cechuje połączenie realistycznej obserwacji i dokumentalnej ścisłości szczegółów z dynamicznymi układami kompozycyjnymi całości obrazu. Jego obrazy przesycone głębokim patriotyzmem, ukazały polskiemu społeczeństwu wizje przeszłości i odegrały dużą rolę w umocnieniu świadomości narodowej. Matejko wykonał jedno z największych dzieł polskiego malarstwa monumentalnego - polichromię w Kościele Mariackim w Krakowie oraz cykl rysunków "Poczet królów i książąt polskich".