WIZJA NAPOLEONA W ODWROCIE SPOD MOSKWY, 1924

O klęsce Napoleona w wyprawie na Rosję w 1812 roku zadecydowała w dużej mierze pogoda. Niesprzyjający klimat i mroźna zima spowodowały szybki rozpad, nieprzystosowanej do takich warunków, armii. Nękani głodem francuscy żołnierze nie byli w stanie odeprzeć napierających Rosjan. W tych trudnych warunkach najlepiej radzili sobie Polacy. Polska kawaleria dzielnie walczyła z kozakami, a Szwoleżerowie Gwardii utworzyli osobistą eskortę Napoleona i jego marszałków.

Prezentowany obraz przedstawia Wizję Napoleona w odwrocie spod Moskwy, jeden z najsłynniejszych motywów w twórczości Jerzego Kossaka. Wojny napoleońskie stanowiły ulubiony temat artysty, a ta autorska kompozycja łączy w sobie gorycz wielkiej porażki Cesarza Francuzów i wspomnienie zwycięstwa w bitwie pod piramidami w 1798.

„Wizja Napoleona w odwrocie spod Moskwy z głową Sfinksa przypominającego egipskie zwycięstwo ‘boga wojny’, który teraz ze sztabem i na tle niekończącej się colonne mourante swych wojsk ciągnie na zachód wśród zamieci, złamany zimą i mrozem.“
K. Olszański, Jerzy Kossak, Wrocław 1992, s. 18

Pierwsza wersja kompozycji powstała w 1913 roku, później artysta malował ten motyw wielokrotnie, przez lata powtarzając go w replikach o różnych wymiarach. Jedna z takich późniejszych wersji znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, inna eksponowana była nawet w Muzeum panoramy Borodino w Moskwie (por.: K. Olszański, Jerzy Kossak, Wrocław 1992, s. 18, il. 55, 56).