Przestrzeń XIX, 1949 r.

„Twórczość Jerzego Tchórzewskiego jest całkowicie a u t e n t y c z n a. Malarz ten jest w swoich poszukiwaniach i w swych upodobaniach konsekwentny, na tle naszych plastyków beztrosko zmieniających style i kierunki odznacza się on własnym, oryginalnym obliczem artystycznym”.

– ANDRZEJ OSĘKA

Znakiem rozpoznawczym sztuki Jerzego Tchorzewskiego jest oryginalna forma. Zarówno jego obrazy abstrakcyjne, jak i figuratywne charakteryzowały się często ostrością kształtów, dynamiczną kompozycją oraz wyrazem intensywnego napięcia. Artysta malował niejednokrotnie w ciemnej tonacji, kontrastowo zestawiając jasne i gorące barwy z ciemną tonacją tła, a światła zaznaczając bielą. Nic dziwnego, że już kilka dekad temu zaczęto określać te formy mianem płomieni czy wyładowań elektrycznych, przywodzących na myśl światło błyskawicy. Andrzej Osęka recenzujący wystawę Tchorzewskiego, która miała miejsce w warszawskiej Zachęcie w 1958, swój artykuł zatytułował „Wobec metafizyki elektrycznej” („Przegląd Kulturalny” 1958, nr 20). Mieczysław Porębski wstęp do katalogu tejże wystawy zaczął od zdania: „Na początku Jerzy Tchorzewski stworzył światło”. Prezentowana w niniejszym katalogu praca artysty pochodzi ze wczesnego okresu jego twórczości, kiedy wskazane powyżej cechy miały dopiero się ukształtować.

„Przestrzeń XIX” z 1949 stanowi przykład wczesnego obrazu Tchorzewskiego wykonanego na papierze. Choć zdradza pewne elementy, które w następnych latach będą powtarzać się w jego twórczości, jest jednocześnie przedstawieniem, którego treść i formę można powiązać z pewnymi tendencjami obecnymi w sztuce polskiej w krótkim okresie „zaraz po wojnie”. Był to czas intensywnego fermentu twórczego, kontynuacji przedwojennych poszukiwań artystycznych w przypadku dojrzałych artystów i artystek oraz kształtowania się sztuki nowego pokolenia. Należał do niego również Tchorzewski, który w latach 1946-51 studiował na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Należy pamiętać, że w tym czasie zarówno na owej akademii, jak i podczas wielu oficjalnych wydarzeń artystycznych swoją dominację zaznaczali malarze koloryści. „Przestrzeń XIX” wskazuje jednak na zupełnie odmienne zainteresowania młodego artysty, niezwiązane z poszukiwaniem wysmakowanych zestawień barw, zwłaszcza w zastosowaniu ich do stworzenia obrazu przedstawiającego martwą naturę. Tchorzewski w swoich krakowskich latach związał się ze środowiskiem artystów i artystek skupionych wokół Marii Jaremy i Tadeusza Kantora, co niewątpliwie wpłynęło na jego poglądy artystyczne, które nie odpowiadały wykładanym na akademii regułom. Niemniej jednak ze wspomnień artysty wynika, że profesorowie byli tolerancyjni wobec jego wyborów artystycznych.

Z pewnością niezwykle ważnym doświadczeniem w tym okresie był dla Tchorzewskiego, wówczas jeszcze studenta, udział w Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Krakowie otwartej 19 grudnia 1948. Była to zbiorowa, ogólnopolska prezentacja powojennej sztuki awangardowej, gdzie młody artysta miał okazję wystawiać razem z uznanymi artystami i artystkami awangardy. Krakowska wystawa stała się symbolem powojennych poszukiwań w zakresie sztuki nowoczesnej. Była także symbolicznym zamknięciem krótkiego okresu powojennego 1945-49 – czasu względnej wolności artystycznej przed nastaniem socrealizmu.

„Przestrzeń XIX” zgodnie z datowaniem powstała być może już po zamknięciu wspomnianej wystawy, które nastąpiło 18 stycznia 1949. Utrzymana jest jednak w duchu obrazów, które Tchorzewski wystawiał właśnie tam. Podejmuje w niej zagadnienie przedstawienia konstrukcji geometrycznej, której odbiór waha się pomiędzy widokiem płaszczyznowym a trójwymiarowym. Zajmuje go zatem kompozycja płaszczyzny i stosunki przestrzenne wewnątrz dzieła. W czasie gdy powstała ta praca, podobną problematykę coraz częściej pogardliwie określano jako „formalistyczną” i tym samym odizolowaną od „realnego życia”. Gdy zaczął obowiązywać realizm socjalistyczny w plastyce, co nastąpiło w lutym 1949 podczas konferencji w Nieborowie, tworzenie takich prac jak „Przestrzeń XIX” oraz ich prezentacja możliwe były już tylko w domowym zaciszu. Publicznie dopuszczalna była wyłącznie sztuka wyraźnie zideologizowana. Nie sposób stwierdzić, czy „Przestrzeń XIX” powstała jeszcze przed czy już po proklamowaniu socrealizmu. Tak czy inaczej, pozostaje ona symbolem końca krótkiego czasu po zakończeniu II wojny światowej, gdy obowiązywała jeszcze względna
wolność artystyczna w Polsce.

Studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pieknych. Związany był z Grupą Krakowską. Debiutował w 1948 roku na I Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Krakowie. Wystawiał też razem z międzynarodową grupą Phases. Wziął udział w wystawie w warszawskim Arsenale "Przeciw wojnie, przeciw faszyzmowi" w 1955, gdzie zdobył nagrodę. Pracował jako pedagog w ASP do czasu przejścia na emeryturę w 1998 roku. W 1986 otrzymał niezależną Nagrodę im. Jana Cybisa. Malarstwo artysty bliskie surrealizmowi od wczesnej młodości - fantastyczne stwory i postacie w wyimaginowanych pejzażach - ewoluowało w kierunku abstrakcji. Od lat 70. podejmował tematykę religijną. Oprócz sztuk plastycznych Tchórzewski zajmował się poezją. Zbiór wierszy z lat 1988-96, pt. „Wieczny początek gwałtownej chwili” ukazał się pośmiertnie w roku 2003.

PODATKI I OPŁATY:
- Do kwoty wylicytowanej doliczana jest opłata aukcyjna. Stanowi ona część końcowej ceny obiektu i wynosi 18%.