Umywalka, 1954 r.

Obrana w młodości przez Józefa Czapskiego droga artystyczna była szlakiem kolorystów. Młodzi polscy malarze wierzyli, że sztukę obciążoną "tematem" i historią należy oczyścić. Prymat nad treścią obrazu miała przejąć forma; koloryści twierdzili, że liczy się nie to co obraz przedstawia, ale to, jak jest namalowany. Takie artystycznego credo zaprowadziło Czapskiego do uprawiania gatunków sztuki wolnych od "rozgadania"- przede wszystkim do intymnej martwej natury. Prezentowany obraz jest dobrym przykładem tego kluczowego dla malarstwa Czapskiego tematu.

"Umywalka" powstała w 1954 roku. Trudno powiedzieć jakie wnętrze zostało przedstawione na obrazie; nie sposób też rozsądzić jednoznacznie, czy powstał on na podstawie fotografii, czy stanowi studium z natury (bardziej prawdopodobna wydaje się druga możliwość). Nie wydaje się możliwe, aby obraz powstał w domu "Kultury" przy Avenue de Poissy 91 w Maison-Laffite, w którym Czapski mieszkał od połowy 1954 roku. Na obrazach z końca lat 50., w których artysta z upodobaniem wykorzystywał wiszące w swojej łazience lustro, widzimy inne, ascetyczne wnętrze. Bardziej prawdopodobnym "adresem" dla reprodukowanego obrazu wydaje się dlatego wcześniejszy podparyski adres artysty - 1 rue de Corneille w Maison-Laffite.
Obraz zdradza cechy charakterystyczne dla sztuki Czapskiego z pierwszej połowy lat 50. W okresie tuż po wojnie artysta malował bardzo niewiele. Do regularnej pracy wrócił dopiero około 1950 roku. Jeśli wziąć pod uwagę, że prawie cały przedwojenny dorobek artysty spłonął w Powstaniu Warszawskim, prezentowany obraz jawi się jako rzadki przykład "wczesnej" pracy artysty. Uderza przede wszystkim jego realistyczny aspekt. Czapski bywa powszechnie kojarzony z nieco rozmazaną koncepcją koloryzmu i często (jak np. przez Konstantego Jeleńskiego) porównywany bywa z ekspresyjną formułą sztuki Nicolasa de Stäela. W "Umywalce" Czapski jest jednak dużo bardziej powściągliwy, niż na swoich późnych obrazach. Na prezentowanym płótnie przedmioty rysowane są drobiazgowo i z pietyzmem. Artysta z fotograficzną dokładnością oddał załamania światła na kafelkach pokrywających ściany łazienki. Sposób malowania szklistej powierzchni umywalki przywodzi na myśl osiągnięcia postimpresjonizmu i obecnej w sztuce Bonnarda wrażliwości na wzajemne oddziaływanie barw. Wyciszona i niemal monochromatyczna kolorystyka obrazu nasuwa również skojarzenia z malarstwem włoskiego artysty, święcącego w latach 50. w Paryżu duże sukcesy - Giorgio Morandiego. Mimo wszystkich tych pokrewieństw, obraz Czapskiego pozostaje przykładem sztuki na wskroś indywidualnej. Artystę zdradza przede wszystkich chropowaty sposób kładzenia farby i operowanie drobną, niemal niewidoczną plamą. Drugą charakterystyczną dla malarstwa artysty z lat 50. i uwidaczniającą się na prezentowanym obrazie cechą jest sposób kadrowania kompozycji. Czapski nie waha się "ciąć" przedmiotów i zaburzać symetrii.

Na tle dwóch innych kompozycji Czapskiego, na których pojawia się motyw umywalki, prezentowany obraz jest nie tylko najwcześniejszym znanym przykładem, ale także najbardziej oryginalnym. "Neon i umywalka. Autoportret" z 1959 roku (w kolekcji prywatnej w Szwajcarii) oraz "Umywalka" z 1973 roku (kolekcja prywatna w Polsce) zdradzają wspólne zainteresowanie abstrakcją geometryczną i ekspresją kolorów. Prezentowany obraz z 1954 roku odznacza się największym wyciszeniem. Wydaje się także być najbliżej rzeczywistości, przez co staje się dowodem na artystyczny rodowód twórczości Czapskiego - wiernego ucznia Józefa Pankiewicza.