RYBKA, 1869

Obraz Ludwika Kurelli Rybka, inspirowany "balladą ze śpiewu gminnego" Adama Mickiewicza, był w roku 1869 pokazany na I Międzynarodowej Wystawie Sztuki, którą urządzono w monachijskim Glaspalast. Dla uczestniczących w niej "polskich artystów Monachium" była to wystawa niezwykle ważna, wystawa pokazująca ich malarstwo w szerokim europejskim kontekście.
Treść Rybki, mimo że obraz opatrzono w katalogu wystawy odnośnikiem do wiersza Mickiewicza, mogła być jednak nieczytelna dla niemieckiej publiczności. Nieporozumieniem był też tytuł - Das Goldfischlein - jakim określono obraz Kurelli. Obrazem zainteresowała się głównie polska krytyka. W roku 1871 artysta otrzymał za Rybkę "premium" warszawskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, opisy i reprodukcje obrazu publikowały krajowe czasopisma, a Juliusz Kossak "robił rysunek dla Kłosów".

W 2012 roku w D.A. Agra-Art wystawiona była mniejsza wersja tej kompozycji (olej, deska, 20 x 28 cm), powstała bądź jako wcześniejsze opracowanie motywu, bądź jako replika malowana na zamówienie nieznanego nam dzisiaj zbieracza (Katalog Agra-Art, 3 czerwca 2012, nr 20, il.).

Obraz wystawiany, opisywany i reprodukowany, m.in.:
- Katalog zur I. internationalen Kunstausstellung im Königlichen Glaspalästen zu München. Eröffnung am 20. Juli. Schluss am 32. Oktober 1869, München, am August 1869, s. 38, nr kat. 906 [Das Goldfischlein, nach eine Ballade von Mickiewicz];
- X., Obrazy artystów naszych na Wystawie monachijskiej, [w:] "Gazeta Warszawska" 1869, nr 166 z dn. 31 VII, s. 1;
- W., Rybka [w:] "Kłosy", 1869, nr 220, 4 (16) IX, s. 160-161, il. na s. 157 (okładka; Rybka, z wystawy międzynarodowej obrazów w Monachium; wg rysunku L. Kurelli ryt. Holewiński; reprodukcja: format 35 x 48 cm);
- L. Kurella, Rybka, fotodruk, Warszawa, Drukarnia Bayera i Dutkiewicza; [reprodukcja; 8,2 x 11,4 cm na tekturowej podkładce]
- L. Kurella, Rybka, fot. K. Brandel; z fotodruku; wyd. nakładem Altenbergera i Robitscha (Robiczka) w Warszawie, 1876 (?);
- H. Piątkowski, Jubileusz Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych [w:] "Tygodnik Ilustrowany" 1910, nr 51, s, 1033-1035, il. na s. 1034 (Rybka. Premia T.Z.S.P. z roku 1871);
- J. Wiercińska, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Zarys działalności, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968, s. 192;
- Katalog prac wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w latach 1860-1914, Wrocław-Warszawa-Kraków 1969, s. 184;
- R. Jodłowska, Kurella Ludwik [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 16 (z. 68-71); Kubacz Franciszek - Legatowicz Ignacy, Zakł. Nar. im. Ossolińskich, Polska Akademia Nauk. Instytut Historii, Wrocław 1971, s. 239;
- H. Stępień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 129;
- H. Stępień, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856-1914, IS PAN, Warszawa 2003, s. 75, 76.


Od dworu, spod lasa, z wioski,
Smutna wybiega dziewica,
Rozpuściła na wiatr włoski
I łzami skropiła lica.

Przybiega na koniec łączki,
Gdzie w jezioro wpada rzeka;
Załamuje białe rączki
I tak żałośnie narzeka:

"O wy, co mieszkacie w wodzie,
Siostry moje Świtezianki,
Słuchajcie w ciężkiej przygodzie
Głosu zdradzonej kochanki.
/.../
Dla opuszczonej kochanki
Cóż pozostało na świecie?
Przyjmijcie mię, Świtezianki!
Lecz moje dziecię... ach, dziecię!"

To mówiąc rzewnie zapłacze.
Rączkami oczy zasłoni
I z brzegu do wody skacze,
I w bystrej nurza się toni.
Lecz mimo tego hałasu
Płacz dziecięcia słychać w lesie,
Wierny sługa wyszedł z lasu
I dziecię na ręku niesie

Ku wodzie obraca kroki,
Gdzie łoza, gęsto spleciona,
Wzdłuż wykręconej zatoki
Okryła rzeki ramiona.

Tam staje w ciemnym zakątku,
Płacze i woła: "Niestety!
Ach, któż da piersi dzieciątku!
Ach! gdzie ty, Krysiu, ach, gdzie ty?"
/.../
Wtem się coś z lekka potrąci
Śród kryształowej przezroczy,
Woda się z lekka zamąci,
Rybka nad wodę podskoczy;
/.../
Wtem rybią łuskę odwinie,
Spojrzy dziewicy oczyma;
Z głowy jasny włos wypłynie,
Szyjka cieniuchna się wzdyma.

I dziecię bierze do ręki,
U łona białego tuli,
"Luli - woła - mój maleńki,
Luli, mój maleńki, luli".

Gdy dziecię płakać przestało,
Zawiesza kosz na gałęzi
I znowu ściska swe ciało,
I główkę nadobną zwęzi.

Znowu ją łuski powleką,
Od boków wyskoczą skrzelki,
Plusła i tylko nad rzeką
Kipiące pękły bąbelki.

Tak co wieczora, co ranka,
Gdy sługa stanie w zakątku,
Wraz wypływa Świtezianka,
Żeby dać piersi dzieciątku.
/.../
Adam Mickiewicz, Rybka