Portret chińskiego poety Cheng Tcheng (盛成) (1899 - 1996)

"Portrety Meli Muter są często dla portretowanego jak gdyby odsłonięciem przed kimś innym własnego charakteru. Bezwzględność prawdy dojrzanej przez malarkę przeraża go. Zdaje mu się, że jest "zbrzydzony". Godzi go z portretem niezawodne podobieństwo fizyczne i osobista faktura malarki, faktura zdobyta latami ciężkiej pracy. Mocno zbudowane rysunkiem, kładzione silnymi, chropowatymi płaszczyznami farby w kolorze najczęściej niebieskim, opartym o żółte tony akcesoriów, pomyślane jako kompozycja barw i płaszczyzn, portrety te są dzisiaj arcydziełami sztuki malarskiej (...). Malarka ta nigdy nie szła na kompromisy. Nie szukała łatwej popularności, pozwalała wypowiadać się instynktowi z niepohamowaną swobodą. Jeżeli ulegała wpływom, to artystów najbardziej rewolucyjnych. Wpływy były przejściowe, wychodziła spod nich przewagą własnej indywidualności, na której zbudowała osobistą swoją formę". M. Sterling, Z paryskich pracowni. August Zamoyski - Mela Muter, "Głos Prawdy", 1929, nr 6, s. 3.Portret chińskiego poety Cheng Tchenga jest szczególnym przykładem pracy Meli Muter z okresu jej największego powodzenia. W okresie międzywojennym malarka uchodziła w Paryżu za jedną z najlepszych portrecistek. Jej dzieła kupowali m.in. rzeźbiarz Auguste Rodin, marszand Ambroise Vollard czy słynny architekt Auguste Perret. Regularnie wystawianymi na paryskich salonach obrazami zachwycali się francuscy krytycy, a sama malarka otrzymywała liczne nagrody (m.in. Złoty Medal na Wystawie Powszechnej w Paryżu w 1937). W parze z sukcesem artystycznym szło towarzyskie powodzenie Muter. Zawiązana w 1925 roku znajomość z Rainerem Marią Rilkem przyniosła plon w postaci dedykowanych jej wierszy; na organizowanych przez Muter przyjęciach bywała śmietanka artystycznego świata Paryża (Marc Chagall, Jules Pascin, Edgar Varese, Olga Boznańska). Cheng Tcheng (1899-1996) nie należał jednak do tego środowiska. Trudno dlatego wyśledzić, za czyim pośrednictwem polska malarka nawiązała kontakt z poetą. Cheng Tcheng pochodził z rodziny inteligenckiej z prowincji Jiangsu (we wschodnich Chinach, na północ od Szanghaju). Jako dziecko uczestniczył w wydarzeniach rewolucyjnych 1911 roku. Jako osiemnastolatek związał się z ruchem robotniczym i rozpoczął pracę na chińskiej kolei, szybko zdobywając ważną pozycję w jej strukturach federacyjnych. W 1920 roku Cheng Tcheng udał się razem z grupą przyjaciół do Europy. Część z nich traktowała wyjazd jako dopełnienie edukacji politycznej, inni, jak Cheng Tcheng, mieli początkowo podejście bardziej praktyczne i chcieli studiować europejskie jedwabnictwo. Pobyt Tchenga w Europie szybko jednak wymknął się pierwotnemu zamysłowi. Młody chiński poeta, zamiast studiować technologię, już w pierwszych miesiącach pobytu w Paryżu związał się ze środowiskiem bohemy artystycznej, szczególnie z kręgami dadaistycznymi i surrealistycznymi. Duże wrażenie zrobiła na nim podróż włoska. Tchenga fascynowało szczególnie malarstwo prymitywów i poezja Dantego. Już w 1920 roku wstąpił do francuskiej Partii Komunistycznej i działał w Międzynarodówce. Publikował teksty o charakterze politycznym, ale także wiersze i prozę. Jego książki tłumaczone były na francuski, niemiecki i angielski. Do Chin wrócił na krótko w latach 30. Opuścił je dla Tajwanu, następnie przeniósł się do Stanów Zjednoczonych i znów do Francji. W Chinach zamieszkał ostatecznie dopiero w 1978 roku. Portret namalowany przez Melę Muter powstał zapewne w czasie pierwszego pobytu Tchenga w Paryżu, w latach dwudziestych lub na początku lat 30. Obraz powiązany jest formalnie z innymi pracami malarki z tego okresu. Przykuwa uwagę dynamiczna, jakby nerwowa i niepokojąca kompozycja. Muter kształtuje swój obraz poprzez zestawienia małych plam oddzielonych od siebie ciemnymi konturami (szczególnie wyraźnie widać je w partii marszczonej marynarki). Artystka śmiało wprowadza kontrasty barwne i różnicuje poszczególne partie płótna. Interesujące wydają się szczególnie nasycone błękitne bliki światła na włosach modela. Nie tylko techniczna sprawność i rozwiązania formalne decydują o szczególnej randze obrazu. "Portret Chen Tchenga" wybija się na tle innych płócien Muter z okresu międzywojnia poprzez nietypowe rozegranie kompozycji. Na większości portretów artystki modele przedstawiani są z melancholijnym, jakby nieobecnym wyrazem twarzy. Ich ręce często spoczywają w bezruchu albo przyłożone są do twarzy w geście zamyślenia. W przypadku prezentowanego obrazu artystka zdecydowała się spleść dłonie modela w nietypowy, wystudiowany sposób. Prawą rękę mężczyzna przykłada do ucha, tak jakby chciał nasłuchiwać. Do jej nadgarstka przyłożone zostały palce lewej dłoni. Ten nietypowy układ, połączony z przechyleniem ciała ku licu obrazu i wpół-otwarciem ust modela, pozwolił Muter na osiągnięcie efektu dynamiki. Artystka nie ograniczyła się do typowego dla siebie schematu bezruchu i ukazania modela zanurzonego w melancholii. Muter w "Portrecie Cheng Tchenga" stworzyła kompozycję na wskroś indywidualną. Problematyczny pozostaje charakter obrazu. Krytyka zwykła widzieć w obrazach Muter studia psychologiczne. Sama artystka z dystansem odnosiła się jednak do tych koncepcji. W 1929 roku wyznawała w wypowiedzi dla francuskiego magazynu Les Cahiers de l`Etoile: "... kiedy mówi się, starając zrobić mi komplement - `Pani tworzy portrety psychologiczne` - ogarnia mnie bunt! Nie, ja wcale nie maluję portretów psychologicznych, ja nawet nie wiem, co trzeba uczynić, by stworzyć portret psychologiczny. Nie zadaję sobie nigdy pytania, czy osoba znajdująca się przed moimi sztalugami jest dobra, fałszywa, hojna, inteligentna. Staram się zawładnąć nią i przedstawić, tak jak czynię to w przypadku kwiatu, pomidora czy drzewa, wczuć się w jej istotę: jeśli mi się to udaje, wyrażam się przez pryzmat jej osobowości.