Mężczyzna pod drzewem, 1934 r.

POCHODZENIE:
- kolekcja prywatna, Warszawa
WYSTAWIANY:
- Rafał Malczewski i mit Zakopanego, Muzeum Narodowe w Warszawie, kwiecień-czerwiec 2006
LITERATURA:
- Dorota Folga-Januszewska, Rafał Malczewski i mit Zakopanego, Olszanica 2006, s. 168, nr 273 (il.) - z błędną datą: '1939'

Po powrocie z Francji do Polski w 1930 roku Rafał Malczewski skupił swoje siły na realizacji malarskiej wizji industrialnego Śląska, sporadycznie powracając do pejzaży zakopiańskich. Widoki z Zakopanego stanowiły odskocznię od rządzącego się prawami potężnego przemysłu regionu. Na tym tle krajobrazy zakopiańskie jawią się jako idylliczna kraina, "emanująca słodyczą, spokojem, czasami niebezpiecznie ocierając się o granicę piękna wyrobów cukierniczych" (Dorota Folga-Januszewska, Rafał Malczewski i mit Zakopanego, Olszanica 2006, s. 165). W latach 30. XX wieku powstaje stosunkowo niewiele olejnych obrazów przedstawiających krajobraz górski, gdyż impresje z włóczęg i wycieczek trafniej oddawało lekkie i pogodne malarstwo akwarelowe. Czasem jednak akwarelowe szkice stawały się materiałem do monumentalnych przedsięwzięć olejnych, których przykładem jest prezentowana przez nas praca. Na tle górskich opowiadań zajmuje ona miejsce szczególne ze względu na swoją magiczną, wręcz budzącą niepokój nastrojowość. "Mężczyzna pod drzewem" niejednoznaczną kolorystyką wybija się na tle innych pejzaży zakopiańskich artysty. Ów wizyjny i odrębny krajobraz z pewnością nie nawiązuje do powstających w latach 30. XX wieku realistyczno-naturalistycznych widoków, daleko mu także do bajeczności "lukrowanych" gór. Prezentowany pejzaż rodzi sprzeczne uczucia, na tle których wybijają się fascynacja siłą i ogromem natury, przestrach i zdziwienie. Uczucia te potęguje kompozycja pracy, która zdaje się ukazywać zakopiański pejzaż z perspektywy osoby stojącej na szczycie wzniesienia. Dystans widzenia oraz wzbudzające niepokój warunki atmosferyczne wywołują uczucie poruszenia, lecz, obserwowane z bezpiecznej odległości, prowadzą do odczucia wzniosłości w obliczu potęgi przyrody. W ten sposób pojmowali naturę Immanuel Kant i Edmund Burke, łącząc ją z tym co wzniosłe, a czasem wręcz ze zjawiskami monstrualnymi. Wzniosłość, sublimis (łac.), w pierwotnym znaczeniu rozumiana była jako wielkość i powaga. W późniejszych wiekach stała się ona odrębną kategorią filozoficzną, którą odnoszono do rzeczywistości intelektualnej, metafizycznej lub artystycznej, również do natury i jej bezkresu. Do XVIII wieku termin ten używany był przede wszystkim w myśli filozoficznej, szczególnie w pismach Burke’a i Kanta, którzy odróżnili kategorię wzniosłości od kategorii piękna, łącząc piękno z przyjemnością, a wzniosłość z grozą. Widoczne w oddali pola przypominające siatkę geometrycznych płaszczyzn oraz nieliczne domy, którym bliżej jest do dziecięcych domków dla lalek, spowija przedburzowa atmosfera. Pola, ujęte w brązy, szarości, seledyn i perłowe złoto oraz spowite szarością lasy odbijają złowrogie mieniące się światło. Niezwykłe światło, o niewiadomym pochodzeniu spowija partię pól osłoną szklistej emalii i wspaniale kontrastuje z ciemną linią gór i czerniejącym niebem. W budowaniu nastroju udział mają również kłębiące się złowieszczo chmury w górnej partii obrazu, które przysłaniają ledwo zarysowane, malowane węglową czernią pasmo górskie oraz samotne drzewo chylące się pod wpływem wiatru, pod którym zasiadł nieznajomy mężczyzna. Historyk sztuki, Dorota Folga-Januszewska interpretuje tę postać jako autoportret artysty. W pracy widoczna jest wielka indywidualność artystyczna Malczewskiego. Artysta bawi się z fakturą obrazu, łącząc malowane impastowo pola ze sztorcowym duktem pędzla, który tworzy jakże ciekawe efekty w przestrzeni znajdującej się na pierwszym planie roślinności. Oddajmy głos historykowi sztuki, Dorocie Foldze-Januszewskiej, według której Malczewski doskonale wyraża "magiczne napięcie równoległego świata najprostszymi malarskimi środkami - stonowanym kolorytem i minimum narracji" (tamże, s. 161). Warto wspomnieć, że pejzaż o podobnym ukształtowaniu terenu i złocistej kolorystyce, która zwiastuje nadchodzącą burzę, twórca malował już w 1932 roku. Prezentowaną przez nas pracę charakteryzuje bardziej jednoznacznie budowane napięcie osiągnięte zastosowaniem kontrastów barwnych i wprowadzeniem oślepiającego światła spowijającego partię pól.

Warsztatu malarskiego uczył go ojciec Jacek. Studiował filozofię, architekturę i agronomię w Wiedniu w latach I wojny światowej. Od 1917 do 1939 roku mieszkał w Zakopanem, w wspomnienia z tego okresu opisał w książce "Pępek świata". Był członkiem Towarzystwa "Sztuka Podhalańska", a od 1929 Stowarzyszenia "Rytm". Stworzył własny styl odrealnionych, przestrzennych pejzaży. Malował najchętniej techniką akwareli, która pozwala na szybkie notowanie pomysłów malarskich. Losy wojenne rzuciły go do Ameryki, a w 1942 roku zamieszkał na stałe w Montrealu. Odbył wiele podróży po kontynencie amerykańskim. Malował pejzaże, zwłaszcza ulubione motywy górskie.

PODATKI I OPŁATY:
- Do kwoty wylicytowanej doliczana jest opłata aukcyjna. Stanowi ona część końcowej ceny obiektu i wynosi 18%.
- Do kwoty wylicytowanej doliczona zostanie opłata z tytułu "droit de suite". Dla ceny wylicytowanej o równowartości do 50 000 EUR stawka opłaty wynosi 5%. Opłata ustalana jest przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez NBP w dniu poprzedzającym dzień aukcji.