Pejzaż z Collioure, ok. 1925 - 1928 r.

"Na ukształtowanie się postawy artystycznej Kramsztyka w istotny sposób oddziałała estetyka Cézanne'a. W pejzażach i martwych naturach artysta przywiązywał zasadniczą wagę do struktury obrazu budowanej ze zgeometryzowanych form. Roślinne, architektoniczne i przedmiotowe kształty wydobywał miękkimi, krótkimi pociągnięciami pędzla i obwodził delikatnym konturem. Gamę barw ograniczał do zgaszonych błękitów, zieleni i czerwieni ożywianych akcentami bieli; w portretach stosował wyrazisty modelunek światłocieniowy"

Irena Kossowska


"W "Pejzażu z Collioure" kompozycja obrazu oparta jest na mocnych horyzontalnych akcentach pierwszego planu - omszałych, brunatnych skałach osłoniętych przez odpływ. Dominujący z prawej strony płótna fragment wieży sprawia, że pejzaż otwiera się kulisowo na ciąg piętrowych domów stojących przy nabrzeżnej uliczce, budując głębię obrazu. Horyzontalną i stateczną kompozycję podkreślają mocne, zwarte bryły kamiennych budynków. Kontrast kubicznych, geometrycznych domów utrzymanych w jasnych, delikatnych tonach różu, piaskowych brązów i ciemnobrunatnych kamieni łagodzi delikatna kolorystyka kamieniczek, subtelnie oddana faktura wody i nieba, zaś efekty światła i powietrza, zwłaszcza delikatne odbicia domów w szmaragdowej zieleni morza sprawiają, że namacalnie nieomal czujemy, jak miasto zastyga w gorącym południowym słońcu. Panuje pustka, nie ma ludzi ani zwierząt, które pojawiają się czasem w innych pejzażach Kramsztyka. Jedynie samotna łódka przypomina o obecności człowieka"
Renata Piątkowska

Collioure położone przy granicy francusko-hiszpańskiej, niedaleko Perpignan, od początku XX wieku przyciągało szereg awangardowych artystów. Od 1905 roku przyjeżdżał tu Henri Matisse i towarzyszący mu młody uczeń, André Derain. Kilka lat później miasteczko odkrywali kubiści: Juan Gris i Georges Braque. Na wybrzeże przyjeżdżali też Raul Dufy, Paul Signac i Mela Muter, a w latach powojennych Pablo Picasso i Salvador Dali. Choć w Collioure nidy nie powstała stała kolonia artystyczna, portowe miasteczko odcisnęło swoje piętno na sztuce pierwszej połowy XX wieku i uznawane być może za jedno z ważniejszych "atelier Południa".

Roman Kramsztyk, mieszkający w Paryżu od 1909 roku, po raz pierwszy zwiedził południe Francji w 1913 roku i od tej pory wracał tam regularnie. Do katalońskiego Collioure jeździł od początku lat dwudziestych. Żona artysty, Bronisława, w liście adresowanym do syna żaliła się: "tutaj jest bardzo malowniczo, ale zupełna dziura bez wygód". Tym co, mimo wymuszonej prostoty życia przyciągało Kramsztyków do miasteczka był urok kamiennego wybrzeża.

W powstałych na francuskiej riwierze pejzażach Romana Kramsztyka na próżno szukać jednak fotograficznego realizmu i malowniczej "pocztówkowości". W obrazach artysty z końca lat dwudziestych widać odejście od sielankowego sztafażu, obecnego we wcześniejszych pracach malarza. Kramsztyk pracując na Południu złagodził jednak na swoich płótnach kontrasty, wygładził kontur i zaczął wprowadzać bardziej rozświetlone barwy. Zręcznie balansował na granicy malowniczości i ostrości. W jego śródziemnomorskich pejzażach trudno szukać wpływów innych przebywających w Collioure malarzy. Jeśliby szukać kontekstu dla sztuki polskiego artysty uwaga widza skupić się powinna na Cézanne’ie

"Cézanowskość" pejzaży Kramsztyka nie polega tylko na podobieństwie uzyskanych efektów. Obu malarzy zbliża do siebie także warsztat i technika pracy. Kramsztyk - tak jak Cézanne - zaczynał malować swoje płótna w plenerze. Na wielu jego obrazach widać charakterystycznie układające się warstwy malarskie stapiające się "mokre w mokre". Artysta nakładał jedną warstwę farby bezpośrednio na drugą, różnicując jedynie opracowanie. Andrzej Lasek, konserwator pracujący nad obrazem, sądzi, że artysta tworząc "Pejzaż z Collioure" zaczął od szkicowania kompozycji rzadką farbą, po czym prawie od razu przeszedł do warstw modelujących cienie. Kramsztyk nigdy nie postępuje ze swoimi obrazami jak z dziecięcą kolorowanką - wypełniając je jednolita barwą stanowiącą bazę dla dalszych modelunków, ale od razu przechodzi do kwestii różnicowania walorowego. Postępuje tak, jakby chciał przełożyć na płaszczyznę płótna nie kształty i powierzchnie, ale barwy i światło.

Bardzo charakterystyczny jest sposób wykończenia obrazu. Kramsztyk kładł farbę impastowo, soczyście i wykańczał ją szpachlą malarską. Miejscami spod ostatecznej warstwy prześwituje kolor lokalny, a przez laserunki przebijają się gdzieniegdzie mocniejsze barwy. W niektórych partiach artysta zdejmował szpachlą nadmiar farby uzyskując efekt przecierania. W innych, po wyschnięciu płótna, dodawał impastowe poprawki.

Według Renaty Piątkowskiej "Pejzaż z Collioure" należy rozpatrywać w kontekście innych obrazów, które artysta stworzył na południu Francji. W "Uliczce z Collioure", "Pejzażu południowym" (oba w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie), czy "Pejzażu nadmorskim" (Muzeum Śląskie w Katowicach) Kramsztyk opiera się na jednej zasadzie kompozycji. Proporcjonalnie dużo miejsca na powierzchni płótna zajmują domy przyjmujące również role dominanty kolorystycznej. Układ brył jest jednak na tyle zrównoważony, że całość zamyka w sobie wrażenie rozmachu.


Roman Kramsztyk naukę malarstwa rozpoczął w Warszawie, gdzie uczył się rysunku i malarstwa u Z. Stankiewicz, A. E. Hersteina i M. Kotarbińskiego. Studia kontynuował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem J. Mehoffera (1903/1904) oraz w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. Po 1918 roku uzupełniał artystyczne studia w pracowni Hersteina w Berlinie. Lata 1910 - 1914 spędził w Paryżu, gdzie wstąpił do Towarzystwa Artystów Polskich i reaktywowanego w 1915 roku Polskiego Towarzystwa Artystyczno-Literackiego. W 1917 roku przyłączył się do I wystawy Ekspresjonistów Polskich zorganizowanej w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych, będącej manifestacją pierwszej fali polskiej awangardy. W 1918 roku został członkiem Nowej Grupy, którą utworzył m.in. z Tadeuszem Pruszkowskim i Eugeniuszem Zakiem. Brał udział w pokazach sztuki polskiej w Barcelonie, Paryżu, Sztokholmie, Brukseli, Pittsburghu i Moskwie. Uczestniczył ponadto w Międzynarodowej Wystawie Sztuka i Technika w Paryżu w 1937 roku i Wystawie Światowej w Nowym Jorku w 1939 roku. W kraju eksponował swe prace w warszawskiej Zachęcie (w okresie 1909 - 1924), TPSP we Lwowie, Krakowie i Poznaniu oraz uczestniczył w salonach paryskich. W 1922 roku osiadł na stałe w Paryżu, gdzie związany był ze środowiskiem artystycznym Ecole de Paris - poślubił siostrę Ludwika Marcoussisa, Bronisławę (która zmarła w 1925 roku w wyniku katastrofy morskie niedaleko Collioure).. W tym samym roku został współzałożycielem Stowarzyszenia Artystów Polskich RYTM reprezentującego w sztuce polskiej lat 20. nurt klasycyzujący. W 1939 roku wrócił do Polski. Początkowo ukrywał się po stronie aryjskiej, ale w 1940 zdecydował się przejść do ogrodzonej dzielnicy żydowskiej. Zmarł w Gettcie Warszawskim w 1942 roku. Malował portrety, martwe natury i pejzaże.