Fonemat XXI, 1964 r.

POCHODZENIE:
- dar od artysty
- kolekcja prywatna, Warszawa

LITERATURA:
- por. Roman Opałka, katalog wystawy, ZPAP Okręg Warszawski, Dom Artysty Plastyka, wstęp: Władysława Jaworska, Warszawa 1966

„Fonemat XXI” to jedna z najniezwyklejszych i najrzadziej spotykanych prac Romana Opałki. Enigmatyczna forma była ważnym punktem na drodze jego artystycznego rozwoju, wiodącego w kierunku wypracowania ostatecznej koncepcji sztuki – cyklu „liczonego”. Tajemnicza forma „Fonematów” przypomina najwcześniejsze fotografie kolorowe, takie jak tartanowa wstążka sfotografowana przez Thomasa Suttona w 1861. Zabieg, którego efektem jest wyobrażenie wiązki światła w ciemności, nie był przypadkowy, wynika z fascynacji Romana Opałki medium fotograficznym.
Kolejnym skojarzeniem, które może przywodzić czarno-biała kompozycja, jest taszystowska twórczość Alfreda Lenicy. Ów afiliacja jest trafna – choć zrealizowany w innym medium, prezentowany „Fonemat” posiada wiele technologicznych podobieństw do specyficznych kompozycji słynnego surrealisty. W celu stworzenia prezentowanej pracy Roman Opałka rozprowadzał czarną temperę równomiernie na powierzchni kartonu, a następnie zbierał ją w zamierzonych partiach posuwistym ruchem, zanim zdążyła wsiąknąć w papier. Bożena Kowalska nazwała to „etiudami na jedno narzędzie”, mając na myśli płaską szpachelkę, za pomocą której Roman Opałka tworzył nieregularne, acz niepozbawione monumentalizmu jasne kształty na czarnym tle.
„Fonematy” powstały drogą eksperymentów wykonywanych tuszem na kartonach, które swoją podłużną formą przypominają dawne malarstwo japońskie. Bezprzedmiotowe rysunki tworzone były bez użycia pędzla – Opałka odciskał ślady dotknięć mokrej od tuszu płaszczyzny – tym samym tworząc intrygujące „Studium dotyku”. Z czasem jego zainteresowania rozwinęły się w stronę malarstwa materii, co stanowiło ciekawy epizod w jego dorobku, owocujący między innym cyklem „Alfabet grecki”. Już wtedy silnie odczuwalna była skłonność Opałki do monochromatyzmu i powtarzalnego ruchu narzędzia malarskiego, uporządkowanego i nader subtelnego, choć pełnego konotacji efektu. Dramatyczne w wymowie i oryginalne prace nigdy nie zostały zaprezentowane na wystawie.
Po raz kolejny po tusz sięgnął artysta w 1960, posługując się nieregularną kratownicą, urozmaiconą akcentami niewielkich rombów, lub płaszczyzną różnorodnych, choć pokrewnych sobie form. Po krótkim epizodzie niezrozumiałych „Chronomów” w 1963 sięgnął Opałka po zupełnie inne środki wyrazu, czego efektem był cykl monochromatycznych rysunków zrealizowanych w identyczny sposób jak „Fonematy”, ale z użyciem tuszu.
W cyklu, z którego pochodzi „Fonemat XXI”, Opałka uzyskał specyficzny efekt nasycenia światłem. Tym, co najistotniejsze, jest intrygująca forma plastyczna, odpierająca łatwe efekty estetyczne. W „Fonematach” urzeka subtelność gradientów szarości przechodzącej w czerń i geometryczny ład. Podobne właściwości miały prace oznaczane kolejnymi literami alfabetu greckiego. Choć na zupełnie innej płaszczyźnie ekspresji artystycznej, tak samo jak „Fonematy” prace te rozwiązywały problem światła.
Tym, co dodatkowo spaja „Alfabet grecki” i „Fonematy”, są projekty i makiety cyklu prac z tych samych lat, 1963-65, nazywanych przez Bożenę Kowalską „poduszkowcami” i „zasłonami”. Stanowiły one najpełniejszy wyraz koncepcji o charakterze konstrukcyjno-geometrycznym, choć zrealizowanej w przewrotny sposób: Opałka zaproponował połączenie płótna i pierza. Usztywnienie stanowiły drewniane listwy wszyte w tkaninę, determinujące rytm poziomów. Jednobarwne i matowe prace na nowo rozstrzygały problem światła i cienia, po raz kolejny sięgając po najsubtelniejsze z możliwych rozwiązań.


Wojnę spędził w Niemczech, w 1945 powrócił do Francji, rok później przyjechał do Polski. W 1950 ukończył studia na łódzkiej PWSSP, a w latach 1950-56 studiował na warszawskiej ASP. Od 1965 działał we Francji. Przedstawiciel konceptualizmu. Początkowo tworzył kwasoryty (m.in. seria Opisanie świata); później kompozycje przestrzenne z płótna, zwane "poduszkowcami"; a od 1965 zaczął pokrywać płótna, nazywane przez siebie "detalami" rzędami kolejnych cyfr, zaczynając od jedynki (pierwszy został zapisany liczbami od 1 do 35327), co miało oddawać upływ czasu. Płótnom towarzyszyła fotografia twarzy artysty ukazująca oznaki starzenia się i nagranie jego głosu. Jest laureatem wielu nagród, między innymi: Nagrody Krytyki Artystycznej im. C.K. Norwida. Brał udział w Biennale w Sao Paulo (1969 i 1977), Documenta w Kassel (1977 ), Biennale w Wenecji (1995).

PODATKI I OPŁATY:
- Do kwoty wylicytowanej doliczana jest opłata aukcyjna. Stanowi ona część końcowej ceny obiektu i wynosi 18%.
- Do kwoty wylicytowanej doliczona zostanie opłata z tytułu "droit de suite". Dla ceny wylicytowanej o równowartości do 50 000 EUR stawka opłaty wynosi 5%. Opłata ustalana jest przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez NBP w dniu poprzedzającym dzień aukcji.