KOSYNIERZY, około 1950

Obraz wzmiankowany (w:) Stanisław Czajkowski 1878-1954. Katalog wystawy, Warszawa, "Zachęta", 19 XII 1980 - 11. I. 1981, Ministerstwo Kultury i Sztuki, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, poz. 653.

Prezentowany obraz odwołuje się do wydarzeń insurekcji kościuszkowskiej i wielkiego zwycięstwa, jakie 4 kwietnia 1794 roku wojska powstańcze pod wodzą Tadeusza Kościuszki odniosły w bitwie z wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez generała majora Fiodora Denisowa pod Racławicami. Duży udział w odniesionym zwycięstwie mieli kosynierzy - oddziały chłopskie, których uzbrojenie stanowiły osadzone na sztorc kosy. Prezentowana scena ukazuje zapewne scenę przed bitwą, gdy Tadeusz Kościuszko wygłasza mowę zagrzewającą do boju swe wojska. Symbolicznego znaczenia nabiera przedstawiony na pierwszym planie porzucony pług, który wymownie świadczy o chłopskim charakterze powstania. Jest to widomy znak patriotycznej postawy prostego ludu, który wobec perspektywy utraty niepodległości porzuca swe zajęcia i rusza w śmiertelny bój, by stanąć w obronie swej ojczyzny i swoich praw.