PORWANIE, 1896

Porwanie, obraz znany także pod tytułami Branka, Branka tatarska i niemieckim Ein Überfall in der Steppe - dzięki licznym reprodukcjom - to w swoim czasie chyba jedno z najbardziej popularnych dzieł Tadeusza Ajdukiewicza, zwracające uwagę egzotycznym, dramatycznym tematem. Wedle słów współczesnego recenzenta, rzecz dzieje się w Bułgarii, której mieszkańców Ajdukiewicz miał sposobność poznać podczas dłuższej wycieczki w te strony [...] a patrzeć umiał dobrze, skoro uwagi jego nie uszedł żaden szczegół charakteryzujący akcję i nadający jej barwność i życie. W dali widać gorejącą osadę - to baszybuzuki podłożyli ogień, ażeby w zgiełku i przestrachu, stąd powstałym, łatwiej móc dokonać zbrodniczego swego napadu i bezpieczniej ujść ze zdobyczą. Środkiem przez pola pędzi główny przywódca wyprawy. Przed sobą trzyma półnagą Turczynkę [?] na twarzy dziewczyny odbija się przestrach, jedną ręką uchwyciła się grzywy konia, drugą odpycha napastnika [...] Zarówno w rysunku, pełnym śmiałej ekspresji, jak i w szczegółach kompozycji, znać tu rękę znakomitego artysty, a zarazem w dosadnej charakterystyce koni uderza wytrawność i temperament mistrza. (patrz niżej: "Tygodnik Ilustrowany" 1897).

Wydaje się jednak, że - wbrew autorowi cytowanego tekstu - porwana dziewczyna nie jest Turczynką, a Bułgarką, a napastnicy - baszubuzuki - to żołnierze nieregularnych, niekarnych i łupieżczych oddziałów wojsk tureckich, znani z okrucieństw i gwałtów, jakich dopuszczali się wobec ludności cywilnej podczas bułgarskiego powstania kwietniowego w 1876 r. i następnie w czasie wojny rosyjsko-tureckiej w latach 1877-1878.

Obraz opisywany, wzmiankowany i reprodukowany:
- "Moderne Kunst in Meister-Holzschnitten nach Gemälden und Sculpturen berühmter Meister der Gegenwart" Band XI, 1896/1897, Verlag: R. Bong, Berlin; (jako: Ein Überfall in der Steppe; drzeworyt ten reprodukowany był następnie w prasie polskiej);
- "Tygodnik Ilustrowany", 1897, II półrocze, nr 27 z dn. 22 VI (3 VII), il. na s. 528-529 (repr. ryciny wydawnictwa R. Bonga, Berlin); tekst: D., Nasze Ryciny. Porwanie, s. 532;
- "Życie i Sztuka" (dodatek do "Kraju") 1897, il. na s. 317 [Branka tatarska];
- "Ziarno" 1908, nr 47 (20 VI), il. s. 10 (Porwanie branki);
- "Ziarno" 1911, nr 34 z dn. 24 VIII, il. s. 673 (Porwanie);
- IVty Katalog dzieł sztuki polskiej z 27 ilustracjami, Salon Sztuki i Antykwarnia Abe Gutnajera, Warszawa 1924, [listopad], s. nlb. nr kat. 56 (jako Branka);
- Salon Sztuki i Antykwarnia Abe Gutnajera [Katalog dzieł malarstwa polskiego], Warszawa, ul. Mazowiecka 16, 1926, s. nlb., nr kat. 10 (Branka);
- L. Grajewski, Bibliografia ilustracji w czasopismach polskich XIX i pocz. XX w. (do 1918), PWN, Warszawa 1972, s. 13, poz. 18 (jako Branka);
- I. Jakimowicz, Ajdukiewicz Tadeusz [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, T. I; A-C., Ossolineum, PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 1971, s. 12.