BAŚNIOWY OGRÓD, ok. 1908 r.

za ekspertyzą prof. Janusza Zagrodzkiego
Wczesną twórczość Tadeusza Makowskiego, wówczas jeszcze używającego imienia Józef, można zasadniczo podzielić na pejzaże wynikające z założeń artystycznych szkoły pejzażu J. Stanisławskiego i symboliczne kompozycje dekoracyjne powstające w kręgu oddziaływania J. Mehoffera. Makowski rozpoczął edukację artystyczną w Krakowie początku wieku, gdzie ideał człowieka wolnego, człowieka twórcy odwołującego się do praw życia, łączności psychiki ludzkiej z naturą był wśród młodych artystów jedyną postawą godną zainteresowania. Nabytą w gimnazjum św. Anny w Krakowie wiedzę o literaturze i sztuce pogłębiał na wydziale filozoficznym UJ, gdzie studiował filologię i literaturę polską. W 1903 roku nie przerywając studiów na uniwersytecie wstępuje do ASP. Studiuje u J. Mehoffera, w jego pracowni powstają pierwsze sceny symboliczne oraz szkice i rysunki. Symboliczne malarstwo dekoracyjne uzupełnia studiami natury pod kierunkiem J. Stanisławskiego. Do jego sztuki przenikają tematy wynikające z zainteresowań literackich. Szczególną rolę odgrywa tu teatr ułatwiający wejście w świat wyobrażeń, przenoszący dramatyczny świat fantazji, w realia polskiego pejzażu. Wśród drobnych szkiców i projektów, które przetrwały w jego pracowni i znajdują się dzisiaj w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, wiele odwołuje się do baśni o królewnach, księżniczkach i rycerzach, w pełnych kwiatów i zwierząt, wyśnionych ogrodach. Na odwrocie akwareli, szkicu do bajki o królewnie znajdujemy napis: R. p. 908, na innym również ręką artysty: listopad 1908. Przywoływanie bajkowego świata księżniczek i rycerzy, wiele mówi o fascynacjach Makowskiego, o wyznawanym przez niego etosie artysty. Oświetlony księżycowym światłem, ukwiecony ogród z księżniczką i dwórką przypinającą jej kwiaty, jest pierwszym znanym mi obrazem powstałym w okresie ukończenia akademii w 1908 roku. Być może nawet studium malarskim owej dekoracji ściennej, za którą Makowski otrzymał wyróżnienie srebrnym medalem akademickim. "Stanisławski uwrażliwiał adeptów sztuki na kolor, światło, nastrój - Mehoffer uczył budowy obrazu za pomocą płynnej, giętkiej, a przy tym precyzyjnej linii i zdecydowanego konturu" - pisała W. Jaworska, w monografii "Tadeusz Makowski. życie i twórczość" (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1964). Monumentalne, syntetyczne kompozycje dekoracyjne Makowskiego, stanowiły podsumowanie jego edukacji artystycznej w Krakowie. Niestety większość prac z tego okresu zaginęła. W tym również kolekcja jego przyjaciół Wandy i Cezarego Popławskich, u których w Worcelu na Ukrainie Makowski był częstym gościem. Jaworska, wśród zniszczonych w czasie wojny prac z tej kolekcji, wymienia Pejzaż sentymentalny przy księżycu. Innym dziełem powstałym w tym czasie jest Wiosna, ze zbiorów prywatnych w Krakowie, sygnowana po lewej stronie, u dołu: Makowski 1908. Na obrazie dwie damy - pisze Jaworska - "wkomponowane zostały w ogrodowy, impresjonistycznie traktowany pejzaż na tle kwitnącej biało jabłoni". Przedstawiona tam postać w krynolinie, Infantka, w której rolę wcieliła się Irena Solska, wskazuje jeszcze na reminiscencje krakowskiej adaptacji Cyda (premiera odbyła się w Teatrze Miejskim 25 października 1907 roku). Nie znamy innych dzieł malarskich o podobnym charakterze, ale omawiana kompozycja wykazuje wiele zbieżności z dziełami T. Makowskiego, powstałymi w najwcześniejszym okresie pobytu w Paryżu ok. 1909 roku m.in.: Chrzest w Jordanie (Hommage a Puvis de Chavannes) i Święty Jerzy przebijający smoka. Linearne, a zarazem płaszczyznowe przedstawienia postaci, drzew, kwiatów, zwierząt, pejzażu, malowane cienko z uwydatnieniem materii podłoża, wykazują wiele analogii. Ważnym elementem kompozycji jest mur widoczny w głębi ogrodu, z za którego widać wznoszącą się płaszczyznę łąki porośniętej trawą i drzewami. Realistyczny wiejski koloryt, rodem ze szkoły Stanisławskiego, pozostaje w zasadniczej sprzeczności z baśniową atmosferą ukwieconej sceny. Płasko malowane czarne barany i białe ptaki, obecne są w niemal wszystkich szkicach do bajek o królewnach i księżniczkach przedstawionych na akwarelach Makowskiego w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.