BAŚNIOWY OGRÓD, ok. 1908 r.

Odkrycie wczesnego obrazu artysty, dzieła o wjątkowej urodzie, jest wielkim wydarzeniem, na rynku aukcyjnym. Nieznany i niepublikowany dotąd obraz wprowadza widza w zaczarowaną atmosferę ukwieconego baśniowego ogrodu, w którym przyklękająca dwórka przystraja kwiatami suknię stojącej księżniczki. Obraz ten z pewnością wzbudzi duże zainteresowanie, zważywszy na powodzenie wielkiej retrospektywnej wystawy artysty, zorganizowanej z okazji 120. rocznicy urodzin i 70. rocznicy śmierci. Dzieła jego wciąż cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem miłośników jego malarstwa.

ekspertyza prof. Janusza Zagrodzkiego
Wczesną twórczość Tadeusza Makowskiego, wówczas jeszcze używającego imienia Józef, można zasadniczo podzielić na pejzaże wynikające z założeń artystycznych szkoły pejzażu Jana Stanisławskiego i symboliczne kompozycje dekoracyjne powstające w kręgu oddziaływania Józefa Mehoffera.
Makowski rozpoczął edukację artystyczną w Krakowie początku wieku, gdzie ideał człowieka wolnego, człowieka twórcy odwołującego się do praw życia, łączności psychiki ludzkiej z naturą, był wśród młodych artystów jedyną postawą godną zainteresowania. Nabytą w gimnazjum św. Anny w Krakowie wiedzę o literaturze i sztuce pogłębiał na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie studiował filologię i literaturę polską. W 1903 roku nie przerywając studiów na uniwersytecie Makowski wstępuje do Akademii Sztuk Pięknych. Studiuje u Józefa Mehoffera, w jego pracowni powstają pierwsze sceny symboliczne oraz szkice i rysunki. Symboliczne malarstwo dekoracyjne uzupełnia studiami natury pod kierunkiem Jana Stanisławskiego. Do jego sztuki przenikają tematy wynikające z zainteresowań literackich. Szczególną rolę odgrywa tu teatr ułatwiający wejście w świat wyobrażeń, przenoszący dramatyczny świat fantazji, w realia polskiego pejzażu. Wśród drobnych szkiców i projektów, które przetrwały w jego pracowni i znajdują się dzisiaj w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, wiele odwołuje się do baśni o królewnach, księżniczkach i rycerzach, w pełnych kwiatów i zwierząt, wyśnionych ogrodach. Na odwrocie akwareli, szkicu do bajki o królewnie znajdujemy napis: R. p. 908, na innym również ręką artysty: listopad 1908. Przywoływanie bajkowego świata księżniczek i rycerzy, wiele mówi o fascynacjach Makowskiego, o wyznawanym przez niego etosie artysty. Oświetlony księżycowym światłem, ukwiecony ogród z księżniczką i dwórką przypinającą jej kwiaty (Baśniowy ogród), jest pierwszym znanym mi obrazem powstałym w okresie ukończenia akademii w 1908 roku. Być może nawet studium malarskim owej dekoracji ściennej, za którą Makowski otrzymał wyróżnienie srebrnym medalem akademickim. "Stanisławski uwrażliwiał adeptów sztuki na kolor, światło, nastrój - Mehoffer uczył budowy obrazu za pomocą płynnej, giętkiej, a przy tym precyzyjnej linii i zdecydowanego konturu" - pisała Władysława Jaworska, w monografii "Tadeusz Makowski. życie i twórczość" (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1964). Monumentalne, syntetyczne kompozycje dekoracyjne Makowskiego, stanowiły podsumowanie jego edukacji artystycznej w Krakowie. Niestety większość prac z tego okresu zaginęła. W tym również kolekcja jego przyjaciół Wandy i Cezarego Popławskich, u których w Worcelu na Ukrainie Makowski był częstym gościem. Jaworska, wśród zniszczonych w czasie wojny prac z tej kolekcji, wymienia Pejzaż sentymentalny przy księżycu. Innym dziełem powstałym w tym czasie jest Wiosna, ze zbiorów prywatnych w Krakowie (olej, płótno, 60 x 78 cm), sygnowana po lewej stronie, u dołu: Makowski 1908. Na obrazie dwie damy - pisze Jaworska - "wkomponowane zostały w ogrodowy, impresjonistycznie traktowany pejzaż na tle kwitnącej biało jabłoni". Przedstawiona tam postać w krynolinie, Infantka, w której rolę wcieliła się Irena Solska, wskazuje jeszcze na reminiscencje krakowskiej adaptacji Cyda (premiera odbyła się w Teatrze Miejskim 25 października 1907 roku).
Nie znamy innych dzieł malarskich o podobnym charakterze, ale omawiana kompozycja Baśniowy ogród, wykazuje wiele zbieżności z dziełami Tadeusza Makowskiego, powstałymi w najwcześniejszym okresie pobytu w Paryżu ok. 1909 roku m. in.: Chrzest w Jordanie (Hommage a Puvis de Chavannes) i Święty Jerzy przebijający smoka. Linearne, a zarazem płaszczyznowe przedstawienia postaci, drzew, kwiatów, zwierząt, pejzażu, malowane cienko z uwydatnieniem materii podłoża, wykazują wiele analogii. Jedynie wyjątkowo delikatna, cienka bawełna, na której malował w Paryżu, różni się od trwałego, dobrze przygotowanego płótna kompozycji Baśniowy ogród, gruntowanego fabrycznie warstwą zaprawy kredowej. W nawiązaniu do opisu obrazu, zamieszczonego w bardzo starannie przygotowanej dokumentacji konserwatorskiej, nie odnajduje jakichkolwiek śladów "wiejskiej zagrody", a tym bardziej "strzechą krytej stodoły". Natomiast ważnym elementem kompozycji jest mur widoczny w głębi ogrodu, z za którego widać wznoszącą się płaszczyznę łąki porośniętej trawą i drzewami. Realistyczny wiejski koloryt, rodem ze szkoły Stanisławskiego, pozostaje w zasadniczej sprzeczności z baśniową atmosferą ukwieconej sceny. Płasko malowane czarne barany i białe ptaki, obecne są w niemal wszystkich szkicach do bajek o królewnach i księżniczkach przedstawionych na akwarelach Makowskiego w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.