Rajski ogród, 1960 r.

Sztuka Teofila Ociepki, najbardziej znanego obok Nikifora polskiego prymitywisty, przeszła w końcu lat 50. istotną przemianę. Artysta zaczął bowiem coraz wyraźniej odcinać się od mistycyzmu i symbolizmu, z którymi ówczesna krytyka kojarzyła jego prace. W roku 1959 malarz wystąpił z Grupy Janowskiej i przeprowadził się do Bydgoszczy. Zerwał część przyjaźni i odciął od śląskich ruchów okultystycznych. W tym samym czasie w jego sztuce zaobserwować można rodzaj oczyszczenia. Artysta zrezygnował z wielofiguralnych kompozycji zanurzonych w aurze tajemniczości na rzecz fantastycznych przedstawień natury. Ich tematami są wizje lasów, dżungli i nieistniejących krain. Zamieszkują je baśniowe zwierzęta, smoki i hybrydy ("Bestie w rajskim ogrodzie", 1961; "Bazyliszek", 1964). Prezentowany "Rajski ogród" jest reprezentatywnym przykładem takiego wyobrażenia.

Na obrazie widać charakterystyczny dla Ociepki, prehistoryczny pejzaż. Drzewa o błękitnych pniach i wielobarwnych liściach, jezioro i wpadający do niego strumień malowane są grubo i dekoracyjnie. Kompozycja odznacza się bogactwem wyobraźni malarza. Zestawienia barw są różnorodne i często zaskakujące. Równocześnie inwencja malarza ma swoje granice. "Rajski ogród", podobnie jak kilka innych płócien z przełomu lat 50. i 60., jest dzięki temu jednocześnie "fantastyczny" i "realistyczny". Przy pierwszym kontakcie uderza widzą swoją fantasmagorycznością i wciąga wrażeniem naturalności.

To właśnie umiejętna gra na pozornych przeciwieństwach sprawiła, że sztuka Ociepki była bardzo ciepło przyjmowana przez polską inteligencję jego czasów. "Polski Celnik Rousseau" - jak nazywano artystę - pracował w tym okresie często na zamówienie. Jego zleceniodawcami byli m.in Jan Kott i Arkady Fiedler. Prymitywizm prac Ociepki, ich naiwną szczerość, techniczną prostotę i odwagę w śmiałym operowaniu kolorem ówczesna krytyka uważała za największe zalety jego sztuki.