Serenada księżycowa

Serenadę księżycową można z powodzeniem wziąć za punkt wyjścia nie tylko do analizy symbolistyczno-akademickiej formuły malarstwa Wilhelma Kotarbińskiego, ale również kilku ważnych aspektów XIX-wiecznej kultury artystycznej. Obraz łączy w sobie zarówno typowe dla artysty cechy stylowe, jak i charakterystyczny antykizujący kostium. Monumentalne rozmiary "Serenady księżycowej" poświadczają, że zajmowała ona w oeuvre artysty ważne miejsce. Kompozycja przedstawia dwie kobiety słuchające muzyka grającego na harfie. Mężczyzna ubrany jest w egipskie szaty, a tuniki kobiet (podobnie jak marmurowa architektura tarasu) osadzają bohaterki w świecie kultury grecko-rzymskiej. Kotarbiński na swoich płótnach często tworzył podobne wizje kosmopolitycznego, wielokulturowego świata antyku. Wydaje się, że artysta odwoływał się nie tylko do historycznych źródeł, ale traktował starożytność jako rodzaj zwierciadła, w którym przejrzeć miał się współczesny widz. W kompozycji Kotarbińskiego ważniejszy niż antykizujący kostium wydaje się bowiem nastój. Dzięki harmonijnym i stabilnym zestawieniom form, horyzontalnej kompozycji i rezygnacji z gwałtownych gestów i grymasów, charakterystycznych dla wielu pompierów tworzących na przełomie XIX i XX wieku, Kotarbiński osiągnął efekt niezwykłego emocjonalnego napięcia. Obraz zawieszony jest między bezruchem i ciszą z jednej strony a wrażeniem muzyczności (subtelny gest harfisty) z drugiej. Poetyckość dopełnia delikatny, nokturnowy światłocień i rozgwieżdżone niebo.

Wilhelm Kotarbiński, brat stryjeczny Miłosza, malarza i rysownika. Studiował w warszawskiej Klasie Rysunkowej pod kierunkiem Rafała Hadziewicza w latach 1867-71, a od roku 1872 także w Akademii Św. Łukasza w Rzymie. Po ukończeniu studiów otworzył w Rzymie własną pracownię, w której udzielał także lekcji rysunków; jego uczennicą była m.in. Maria Baszkircew. Do kraju wrócił w 1888 roku i odtąd przebywał głównie we własnym majątku Kalsk (lub Kulsk) na Białorusi. Stamtąd wielokrotnie wyjeżdżał do Kijowa, gdzie miał pracownię w hotelu Praga; uczestniczył w wystawach kijowskiego Towarzystwa Artystycznego, a w 1893 roku był współzałożycielem Towarzystwa Malarzy Kijowskich. Wraz z Pawłem Swiedomskim, Michaiłem Niestierowem i Michaiłem Wrublem pracował przy dekoracji freskami kijowskiego soboru Św. Włodzimierza (ukończone 1894-95). Był autorem dekoracyjnych plafonów i malowideł ściennych m.in. w domu Mykołaja Tereszczenki i w pałacu Bohdana Chanenki w Kijowie oraz w salonach pałaców w Petersburgu i Moskwie. Malował przede wszystkim kompozycje o tematach biblijnych bądź antycznych - z życia starożytnego Wschodu, Grecji i Rzymu; tworzył też pejzaże oraz sceny fantastyczne i symboliczne. Obrazy artysty rzadko pojawiają się na rynku sztuki, ponieważ większość jego dorobku artystycznego zaginęła lub uległa zniszczeniu w czasie I wojny światowej i rewolucji.