PORTRET MARII Z POPIELÓW GODLEWSKIEJ, 1880

Pochodzenie: kolekcja prywatna, do 1944 zbiory rodziny portretowanej.

Obraz jest portretem Marii z Popielów Godlewskiej (1855-1899), kuzynki artysty i od 1873 r. żony jego przyjaciela Mścisława Godlewskiego (1846-1908), prawnika, publicysty, wydawcy i redaktora („Biblioteka Umiejętności Prawnych“; dwutygodnik „Niwa“, dziennik „Słowo“).

Dzięki zapiskom w Dzienniku artysty wiadomo, że portret Marii Czachórski zaczął malować 23 grudnia 1879 roku, podczas pobytu w rodzinnym dworze w Grabowczyku, dokąd na Święta przyjechali także Godlewscy. Niezadowolony z rezultatów - maluję ciągle, ale mi jakoś nie idzie - przerwał wówczas pracę, by do malowania obrazu powrócić dopiero jesienią. Przedtem, jeszcze w sierpniu, podczas pobytu w Warszawie, razem z kuzynką Marią odwiedził magazyn B. Hersego, gdzie wspólnie wybrali elegancką suknię, w której miała pozować. Portret ukończył Czachórski w Grabowczyku w grudniu 1880 r., a już w lutym 1881 r. pokazał go na wystawie w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych. W Dzienniku zanotował: Powiesiłem na wystawie portret Mani, światła ani kawałka dobrego nie było. Obraz został zauważony i doceniony.

Waleria Marené; recenzentka „Tygodnika Ilustrownego“ pisała, m.in.: Wielkim smakiem, naturalnością i wdziękiem odznacza się portret kobiety p. Czachórskiego. Całość jest niezmiernie piękna .... tu następuje długi i dokładny opis portretu, zakończony konkluzją - nade wszystko jednak zachwyca niezwykła prostota tej pięknej pracy, widocznie autor jej pogardza sposobami i sposobikami, zbyt często dziś używanymi, a szuka jedynie prawdy, tak jak to czynili w ogóle zawsze prawdziwie wielcy mistrzowie pędzla.

Sam artysta też był z obrazu zadowolony, uważając go za jedno z najlepszych swych dzieł. I choć niechętny wypożyczaniu obrazów na wystawy, w roku 1906 zdecydował się pokazać portret Mani kochanej naszej na prestiżowej wystawie monachijskiego prof. Aleksandra Wagnera i jego uczniów Polaków urządzonej w Towarzystwie Zachęty w Warszawie. Portret Marii Godlewskiej należy do zespołu portretów przyjaciół i rodziny, które - inaczej niż popularne salonowe wizerunki dam i kawalerów - charakteryzują się intymnością, szczerością i bezpośredniością ujęcia. Tło tych portretów jest zwykle neutralne, malarz rezygnując z dekoracyjności, całą uwagę skupia na osobie portretowanej, na wyrazie jej twarzy, sylwetki czy geście dłoni. W naszym portrecie postać Marii Godlewskiej i jej wrażliwa, delikatna twarzyczka, wyłania się z gładkiego tła, przyciągając całą, niczym nie zakłóconą uwagę widza. Jednostajność czarnej, adamaszkowej sukni ożywia biała koronka przy szyi i rękawach, delikatne bukieciki niebieskich kwiatków czy lśnienie błękitu podbicia wylotów rękawów. Wszystko to namalowane z ogromną maestrią i umiarem.

Czachórski malował Marię Godlewską także i później. Jej niewielki portret z roku 1887 (olej, płótno, 35 x 26 cm) znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.

Obraz wymieniany, opisywany, reprodukowany:
- Wł. Czachórski, Mój dziennik 1878-1881, rkps, zbiory prywatne;
- W. Marrené, Przegląd Sztuk Pięknych, [w:] „Tygodnik Ilustrowany“, 1881, I półr., nr 280 z dn. 7 maja 1881, s. 302;
- Sprawozdanie Komitetu Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskiem za r. 1881, s. 46;
- Wystawa zbiorowa obrazów prof. von Aleksandra Wagnera oraz Jego uczni - Polaków, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskiem, maj - czerwiec 1906 r. Warszawa 1906, s. nlb., nr kat. 11 [Portret pani G.];
- Z wystawy Wagnerowskiej w TZSP w Warszawie. Wystawa Aleksander Wagner i jego polscy uczniowie [w:] „Świat“ 1906, nr 24 z dn. 16 czerwca, il. na wklejce, tabl. III [Portret p. G.];
- Sprawozdanie Komitetu Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskiem za r. 1906, s. 14;
- W. Wankie, Władysław Czachórski [w:] „Świat“ 1911, nr 3 z dn. 21 stycznia, s. 15-16, il. na s. 16 [Portret p. G.];
- Sprawozdanie Komitetu Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskiem za r. 1911, s. 31;
- H. Piątkowski, Władysław Czachórski, Monografie Artystyczne, Tom XI, Nakład Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1927, s. 8, 22;
- J. Wiercińska, Katalog prac wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w latach 1860-1914, Wrocław 1969, s. 59;
- B. Grzegorzewicz, Władysław Czachórski, Lublin 1974 [maszynopis Archiwum KUL. Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. Andrzeja Ryszkiewicza w Instytucie Historii Sztuki KUL], s. 62, 63, 66-68;
- Władysław Czachórski 1850-1911 w dziewięćdziesiątą rocznicę śmierci artysty. Katalog wystawy [teksty: L. Lameński, W cieniu Monachium..., D. Kubacka, Kalendarium życia i twórczości; tu obszerne fragmenty z rękopiśmiennego Dziennika 1878-1881, rkps, zbiory prywatne], Muzeum Lubelskie, Lublin 2001, s. 28-29, 36, 75, nr kat. 10, il. b. na s. 55 [tu obszerne fragmenty z: Wł. Czachórski, Mój dziennik 1878-1881, rkps, zbiory prywatne];
- W. Jaroszyński, Władysława Czachórskiego żywot i sprawy, Lublin 2004, s. 50, 51, 57, 60, 127, 159, 166, nr spisu 54, il. 49.

Wystawy:
- 1881 wystawa w TZSP, Warszawa;
- 1906 wystawa obrazów prof. A. Wagnera i jego polskich uczniów, TZSP, Warszawa;
- 1911 pośmiertna wystawa Wł. Czachórskiego, TZSP, Warszawa
- 2001 wystawa w dziewięćdziesiątą rocznicę śmierci Czachórskiego, Muzeum Lubelskie, Lublin.