Bez ziemi

Ekspozycja obrazu w Muzeum Narodowym w Gdańsku.
lit.: K. Molendziński, Wojciech Gerson. 1831-1901, Warszawa 1939 - tu przedruk "Wykazu prac malarskich Wojciecha Gersona spisanych w notatniku artysty", s. 68, pod poz. 333: R.(ok) 1887 poz. 333. "Bez ziemi. Pomorzanie wyparci przez Niemców na wyspy Bałtyku. 120 x 209. (ukończony w r. 1888)". J. Wiercińska, Katalog prac wystawianych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w latach 1860-1914, Wrocław 1969, s. 93 - tu wzmiankowany pod rokiem wystawienia 1888 z tytułem: Wygnani Pomorzanie w XI w.; Wojciech Gerson. 1831-1901. Katalog wystawy monograficznej, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1978 - tu w dziale B) Zaginione (obrazy), poz. 102, s. 87 cytowany z tytułem zaczerpniętym z "Notatnika artysty" oraz bibliografia obrazu; Wł. Kalicki, Kryminał z Garsonem - artykuł w: "Gazeta Wyborcza" nr 242, z 15. X. 1993 - wyd. warszawskie - "Magazyn" nr 33 - tu opisane sensacyjne losy obrazu od czasu wystawienia w warszawskiej Zachęcie po czasy współczesne. "Temat obrazu zaczerpnał artysta z dziejów podbojów plemion słowiańskich przez Niemców w X wieku" (Katalog MNW, s. 87). Monumentalna kompozycja o rozbudowanej dramaturgii, którą współtworzą bohaterowie sceny ujęci w pełnych patosu pozach oraz kontrastowe Ewiatło zapowiadające grozę burzy, tworzące przejmujący nastrój napięcia oddany niezwykle przejmująco czynią z obrazu dzieło o muzealnej randze. Rozbudowana narracja, szeroki "pasmowy" układ postaci często spotykany na obrazach Gersona, rysunek staranny, nasycona kolorystyka, efekt żywej gry światłocienia czynią z obrazu dzieło przyciągające wzrok. Oprócz wrażeń estetycznych dostarczał Gerson w swych pracach także przesłanie patriotyczne, zawarte w ukazanych obrazowych lekcjach historii. Przesłaniem tym oraz ogromną liczbą prac o historycznej tematyce pełnił Gerson w dobie zaborów rolę zbliżoną do tej, którą wypełniał swym dziełem Jan Matejko. W 1895 roku obraz zakupił Stanisław Szwede, po pierwszej wojnie światowej Franciszek Pacholczyk, współwłaściciel warszawskiej fabryki gilz "Sokoł". Po drugiej wojnie światowej obraz zaginał - nie dotarli do niego autorzy wystawy monograficznej w Muzeum Narodowym w 1978 r. Obraz pojawił się na rynku antykwarycznym w 1991 roku, poczym trafił do słynnej kolekcji Art-B, a stąd, jako depozyt, na stała ekspozycję Muzeum Narodowego w Warszawie, a następnie do muzeum w Szczecinie.