Bitwa pod Stoczkiem

Niezwykle lekko i śmiało malowana kompozycja ukazuje polskich ułanów atakujących żołnierzy rosyjskich w bitwie Powstania Listopadowego - pod Stoczkiem. W tumanie wzbitej spod końskich kopyt ziemi widać grupę kawalerzystów nacierających na działo. Zwarta grupa postaci wyłaniających się z kłębów kurzu, z jaką mamy do czynienia na prezentowanym obrazie, jest częstym motywem w twórczości artysty. Kossak na wielu swoich batalistycznych płótnach dążył do osiągnięcia maksymalnego ładunku ekspresji przy utrzymaniu klasycznej, zamkniętej formy. Pod koniec lat 20. artysta opracował kilka wersji "Bitwy pod Stoczkiem", utrzymanych zazwyczaj w ciemnej, zielonkawo-brunatnej tonacji. Na ich tle prezentowany obraz odznacza się niezwykłym i pastelowym kolorytem. Świetlisty nastrój kompozycji współgra z jej treściami. Dzieło Wojciecha Kossaka obrazuje bitwę, która rozegrała się 14 lutego 1831 roku pomiędzy jazdą dowodzoną przez Józefa Dwernickiego a dywizją rosyjską generała Fiodora Gejsmara i była - jako jedna z potyczek Powstania listopadowego - dla Polaków zwycięska. Choć nie miała większego znaczenia strategicznego, w znacznym stopniu podniosła polskiego ducha narodowego. Pamięć o niej była stale obecna w kulturze XIX i początków XX wieku. Wiersz "Grzmią pod Stoczkiem armaty" poświęcił jej Wincenty Pol, w 1890 roku malował ją Jan Henryk Rosen (obraz w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie).

Był synem i uczniem Juliusza Kossaka, ojcem Jerzego, także malarza oraz poetki Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i pisarki Magdaleny Samozwaniec. Kształcił się w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, Akademii monachijskiej oraz w Paryżu. W latach 1895-1902 przebywał głównie w Berlinie, gdzie pracował dla cesarza Wilhelma II; malował też dla dworu Franciszka Józefa II. Wiele podróżował, m.in. do Hiszpanii i Egiptu. W późniejszych latach kilkakrotnie wyjeżdżał do Stanów Zjednoczonych, realizował zamówienia portretowe. W 1913 był mianowany profesorem warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Był współautorem panoram: Racławice (1893-94), Berezyna (1895-96), Bitwa pod piramidami (1901) oraz szkiców do niezrealizowanej Somosierry (1900) Był niezrównanym malarzem scen batalistycznych i historycznych. Gloryfikował w nich wojsko polskie: ułanów, szwoleżerów, legionistów. Doskonale opanował sztukę malowania koni.