HUZAR NAPOLEOŃSKI (FRAGMENT PANORAMY BEREZYNA), 1894-1896, 1907

Panoramę Berezyna, przedstawiającą dramatyczny odwrót wojsk Wielkiej Armii spod Moskwy i ich przeprawę przez rzekę Berezynę w dniu 28 listopada 1812, malował Wojciech Kossak, wspólnie z Julianem Fałatem i zespołem malarzy, od grudnia 1894 do kwietnia 1896. Kossak - któremu pomagał K. Pułaski - był autorem niemal całości kompozycji figuralnej; Fałat - przy współpracy J. Stanisławskiego, A. Piotrowskiego i M. G. Wywiórskiego - namalował grupę przy moście dla pieszych i cały pejzaż. Ukończoną panoramę wystawiono w roku 1896 w Berlinie, w 1898 w Warszawie, w 1900 w Kijowie i rok później w Moskwie. Przez kilka następnych lat ogromne płótno [15 x 120 m] - zwinięte na wałki - niszczało przechowywane w Krakowie, aż w roku 1907, pod kierunkiem samego Kossaka, zostało pocięte na części. Poszczególne fragmenty, po konserwacji i koniecznych uzupełnieniach, artysta sprzedawał później jako samodzielne obrazy. W tych nowych kompozycjach na ogół zmieniał tło - te zmiany we fragmentach i przemalowania [...] zwłaszcza w pejzażu (np. zamknięcie linii horyzontu lasem), miały też na celu wyeliminowanie partii Fałatowych i umożliwienie podpisania wycinka wyłącznie własnym nazwiskiem (K. Olszański, Wojciech Kossak...). Dziś znanych jest kilkanaście takich - wyciętych z panoramy - obrazów, przechowywanych m.in. w Muzeach Narodowych w Warszawie, Krakowie, Lublinie i Opolu.

Prezentowany Huzar napoleoński pochodzi z części przedstawiającej colonne mourante. Samą sylwetkę konnego żołnierza - którą odnaleźć można na dawnych fotografiach panoramy - Kossak wyciął po formie z oryginalnego płótna i następnie przekleił na inne płócienne podłoże, domalowując nowe, odmienne tło pejzażowe. Huzar przedstawiony jest teraz na tle wiejskich chat, podczas gdy nad Berezyną żołnierzy otaczały śnieżne połacie pól, niemal bez śladów zabudowań. Artyście chodziło także o wyodrębnienie huzara i jego konia, tak żeby "nowego" obrazu nie zakłócały - teraz już zbędne i przypadkowe - elementy pierwotnej kompozycji. W roku 1913 artysta namalował jeszcze replikę tego nowopowstałego obrazu (Strzelec konny, olej płótno, 147 x 120, sygn.: Wojciech Kossak | 1913; własność prywatna).

Zdjęcie fragmentu panoramy Berezyna w:
- K. Olszański, Wojciech Kossak, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1982, s. 16-18, il. 59.