Kolekcja z Rodziny Habsburgów

A. Dobra żywieckie w 1838 r. przeszły drogą kupna od Wielkopolskich w posiadanie Habsburgów. Arcyksiążę Karol Stefan Habsburg Lotaryński (1860-1933) był pod urokiem polskiej kultury, uczył się nawet języka polskiego. Był miłośnikiem sztuki, kolekcjonerem obrazów malarzy polskich i europejskich, sreber. Rozbudował zamek żywiecki. W okresie międzywojennym polscy monarchiści widzieli go jako właściwego kandydata do korony. Cieszący się ugruntowaną sława Wojciech Kossak po zamieszkaniu w 1907 r. w Krakowie - w słynnej "Kossakówce", zbliżył się do elit Krakowa i Lwowa. Wcześniej jako malarz nadworny cesarza Wilhelma II zwrócić musiał uwagę także arcyksięcia Karola Stefana Habsburga. Już w połowie 1910 r. artysta otrzymał od arcyksięcia zlecenie namalowania dwóch dużych obrazów - portretów zbiorowych rodziny Habsburgów na tle zamku w Żywcu. W liście z 23 lipca 1910 r. pisał Kossak do Ferdynanda Hoesicka "Walą się obstalunki i pieniądze, a studia dla Żywca z tego tygodnia zaimponują Ci z pewnością" (cyt. za: Wojciech Kossak, Listy do żony i przyjacioł. 1883-1942, t. II: Lata 1908-1942, opr. K. Olszański, Kraków 1985, s. 55). Prace nad monumentalnymi obrazami poprzedziły liczne studia portretowe arcyksięcia i członkow jego rodziny. Prezentowany obraz stanowi jakby lewe skrzydło dyptyku. Przedstawia zleceniodawcę dzieła wraz ze swą żoną arcyksiężniczką Marię Teresę w trakcie zimowego spaceru po parku. Z boku oczekujące sanie z woęnicą w stroju krakowskim, w głębi widoczny zamek i pawilony ogrodowe, w tle renesansowa wieża kościoła Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Znakomity portret Stefana Karola, odznaczającego się szlachetnymi rysami, przykuwa uwagę widza, obok jego żona, Maria Teresa ujęta jako poważna matrona. Siedzący przy nich piesek jest tyleż rodzajowym dodatkiem, co aluzją do nowożytnego symbolu przywiązania i wierności znanego z obrazów mistrzów starych szkoł malarstwa europejskiego. Piękne światło słoneczne rozświetla pejzaż znajdujący się za portretowanymi.

B. Obraz stanowi pendant portretu arcyksięcia Stefana Karola z żoną, ujęty w zimowej scenerii z zamkiem żywieckim w tle. Oto na wycieczkę saniami wybierają się dzieci Pana na Żywcu. W gondoli siedzą - od lewej – Mechtylda (1891-1966), pó¼niejsza żona, od 1913, ks. Olgierda Czartoryskiego (1888-1977), Wilhelm Franciszek (1895-1948), pó¼niejszy pretendent do tronu ukraińskiego jako "Wasyl Wyszywany", zmarły w kijowskim więzieniu, za nim siedzi Renata Maria (1888-1935), żona, od 1909, ks. Hieronima Radziwiłła (1885-1945), którego ukazał Kossak opartego o sanie. Przy nim podąża Eleonora Maria (1886-1974), pó¼niejsza żona, od 1913, Alfonsa von Kloss (1880-1953). Młodzieniec stojący przy saniach, nieco w głębi, to Leon Karol (1893-1939), który pó¼niej zawarł niedynastyczne małżeństwo z Marią-Klotildą von Thuillieres hrabiną von Montjoye-Vaufrey et de la Roche (1893-1978), a ich potomkowie noszą tytuł "Hrabiów von Habsburg". Na koniu siedzi Karol Albrecht (Olbracht 1888-1951), pó¼niejszy pułkownik Wojska Polskiego, dowódca XVI Brygady Artylerii 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty i twierdzy Grudziądz, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, wobec niepodpisania volkslisty więziony przez Niemców do końca wojny. Córka Karola Albrechta, Maria Krystyna, powrociła do Żywca i obecnie mieszka w zamku. Temperament malarski Wojciecha Kossaka wyzwolił się zarówno w ukazaniu widocznych na obrazie koni, pieska jak i w pięknie oddanej scenerii zimowego, słonecznego dnia, z monumentalnym zamkiem żywieckim zamykającym perspektywę zbiorowego portretu rodziny Habsburgów.