Głowa Fryderyka Chopina

"Głowy wawelskie" to zespół rzeźbionych głów, męskich i kobiecych zdobiących kasetony w stropie sali Poselskiej na Zamku Królewskim na Wawelu w Krakowie. Rzeźby powstały w warsztacie Sebastiana Tauerbacha (? - 1552) i Hansa Snycerza (? - 1545) około 1540 roku. Mistrzowie wykonali je na zlecenie króla Zygmunta I zwanego Starym, który od połowy lat 30. XVI wieku przebudowywał i ozdabiał gotycki zamek królewski w stylu renesansowym. Wymowa stropu była alegoryczna, umieszczone w nim głowy przedstawiały osoby różnych stanów np. królów, żołnierzy, dworzan, mieszczan. Sufit reprezentacyjnej sali Poselskiej zdobiły pierwotnie 194 głowy, do dziś przetrwało ich jedynie 30. Najprawdopodobniej między rokiem 1804 a 1807 strop został zniszczony w trakcie adaptacji pomieszczeń zamkowych na koszary dla wojska austriackiego. 30 ocalałych głów zabrała księżna Izabela Czartoryska, która umieściła je w Domku Gotyckiego w Puławach, gdzie gromadził pamiątki narodowe, tworząc pierwsze polskie muzeum. W 1869 roku 24 głowy zostały wywiezionych do Moskwy po konfiskacie części majątku należącego do Czartoryskich, a 6 pozostałych w niewiadomym czasie stało się własnością Bolesława Podczaszyńskiego, a po jego śmierci rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. Stanisława Tarnowskiego. W 1921 roku wdowa po profesorze Róża Tarnowska przekazała je Wawelowi, a pozostałe rzeźby wróciły do zamku po podpisaniu pokoju ryskiego (kwiecień 1921 r.). Całą ocalała trzydziestka, w 1927 roku, została umieszczona w kasetonach stropu sali Poselskiej, zrekonstruowanego według projektu architekta i konserwatora Adolfa Szyszko-Bohusza.
Ksawery Dunikowski pracował nad rzeźbami do sali Poselskiej w latach 1925-1927. Były to stylizowane według renesansowych głowy wybitnych Polaków, także polskich artystów - Adama Mickiewicza, Leona Wyczółkowskiego, Josepha Conrada, Stanisława Wyspiańskiego. Chociaż prace Dunikowskiego ostatecznie nie znalazły się w miejscu swojego przeznaczenia, sam artysta niezwykle cenił swoje dzieła i często rzeźby wawelskie były eksponowane na wystawach jego twórczości, m.in. w 1931 roku w krakowskim Pałacu Sztuki. Największy zbiór zachowanych głów znajduje się w zbiorach Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni, oddział Muzeum Narodowego w Warszawie.
"Z inicjatywy prof. Adolfa Szyszko-Bohusza, stojącego na czele Kierownictwa Odnowienia Zamku, zlecono na początku r. 1925 najwybitniejszemu polskiemu rzeźbiarzowi, profesorowi Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Xaweremu Dunikowskiemu wykonanie zespołu głów. Umieszczenie współcześnie wykonanych rzeźb obok oryginalnych renesansowych napotkało na silny opór ze strony konserwatorów. Ostatecznie pod koniec r. 1928 zadecydowano, że w stropie pozostaną jedynie te drugie. Rzeźbiarz nie zrealizował całości ambitnego zamierzenia, powstało zaledwie kilkanaście głów w drewnie i około 70 w gipsie, jednak wybitne pod względem artystycznym dzieło zapewniło Dunikowskiemu zaszczytne miejsce w sztuce polskiej. W skład cyklu wchodzą portrety wielu wybitnych postaci, przede wszystkim tłumaczki i znawczyni literatury włoskiej Zofii Jachimeckiej, prezydenta Krakowa Karola Rollego, wiceprezydenta Krakowa Witolda Ostrowskiego, autoportret samego Dunikowskiego, a także tzw. głowy wizyjne, przede wszystkim wieszcza Adama Mickiewicza, króla Polski Bolesława Śmiałego, króla Polski i Francji Henryka Walezego oraz przedstawienia kobiet i mężczyzn stylizowane na renesansowe. Za podsumowanie rozważań dotyczących tak wybitnego dzieła, jakim są bez wątpienia Głowy wawelskie, może posłużyć opinia wybitnego krytyka sztuki Jana Kleczyńskiego: Głowy wawelskie - to są portrety, których bym nie nazwał stylizowanymi, ale przeniesionymi w wiek XVI-ty, czy XV-ty. Są to po prostu mówiąc arcydzieła. Są żywe, tak wymowne i tak dalece z owych czasów, że można by je uznać za głowy zrobione przez nieznanego wielkiego mistrza renesansu". (Materiały Zamku Królewskiego na Wawelu, Xawery Dunikowski. Dzieła w zbiorach wawelskich. Wystawa czasowa Prezentowana od 16 VIII do 16 IX 2001 r.)