PEJZAŻ Z ANTYCZNYMI RUINAMI (CAPRICCIO)

Za opinią Marii Kluk
W rozległym pejzażu szerokiej doliny rzecznej dominującą rolę odgrywa niebo, pokryte burzowymi chmurami. Z prawej strony widać resztki monumentalnej, antycznej ruiny. Obok zrujnowanego łuku zachował się posąg, nieco bliżej pierwszego planu widać uzbrojonego w halabardę żołnierza (strażnika?) w stroju nawiązującym do lekkiego rzymskiego półpancerza (…). Żołnierz rozmawia z wędrowcem lub pasterzem, odzianym w czerwoną płachtę, wyra¼nie wskazując fragmenty budowli pokryte napisami. Postacie ukazane bliżej środka kompozycji noszą stroje typowe dla przedstawicieli niższych warstw społecznych w XVIII wieku. W głębi widać na tle nieba sylwetki kolejnych dwóch pasterzy. Z lewej strony, w oddali, na szczycie wyniosłego wzgórza rozsiadło się obwarowane miasto, a uważny obserwator dostrzeże ciągnące do niego maleńkie postacie ludzkie. U stóp wzgórza z miastem znajduje się wysoka wieża. Poprzez światło zrujnowanego łuku widzimy jeszcze inne wzgórze zwieńczone budowlami. Obraz przeznaczony był niewątpliwie do oglądania z pewnej odległości. W kolorystyce dominują szarości i błękit nieba, oraz różne odcienie brązów budowli. Przyjemne ożywienie stanowi zieleń traw i akcenty czerwieni, żółci i granatu w strojach postaci.
W XVIII wieku w malarstwie włoskim, obok wiernych przedstawień widoków miast zwanych wedutami, pojawił się nowy gatunek - weduta idealizowana, zwana też capriccio (kaprys). Polegała ona na swobodnym komponowaniu budowli, także ruin budowli istniejących, urozmaiconych sztafażem, umieszczonych w fantazyjnie interpretowanym pejzażu. Weduty i kaprysy cieszyły się wielkim powodzeniem wśród podróżników odbywających Grand Tour po Europie. (…) Reagując na zapotrzebowanie rynku, wielu artystów w swoich warsztatach produkowało liczne dzieła, w których uderza przede wszystkim powtarzalność motywów i zróżnicowanie poziomu artystycznego w zależności od umiejętności konkretnego interpretatora (pomocnika mistrza danej pracowni). Powtarzano nie tylko budowle, ale również antyczne spoglia, tzn. resztki kamiennych płaskorze¼b, fragmenty detalu architektonicznego, ułomki kapiteli kolumn itp. Capriccia przypominały przybyszom z Północy klimat Południa, mówiły też o przemijaniu dawnych cywilizacji i kruchości ludzkich przedsięwzięć ulegających działaniu bezwzględnego czasu. (…) Niewątpliwie najmocniejszą stroną tego artysty była umiejętność kształtowania zachmurzonego nieba. Przypuszczalnie był to malarz niemiecki, posługujący się rycinami, bąd¼ dziełami innych mistrzów, np. Giovanniego Battisty Piranesiego (1720-1778), który był architektem, grafikiem, archeologiem, badaczem starożytności. Stworzył on wiele prac graficznych o charakterze dokumentalnym, ale również właśnie kaprysów. Starając się stworzyć dzieło zaspokajające zapotrzebowanie na określony typ obrazu, nie posiadał jednak bezpośredniego kontaktu z antycznymi ruinami w ich naturalnym, pełnym słońca krajobrazie, posłużył się zatem bardzo dekoracyjnym, ale zupełnie nietypowym dla Italii przedstawieniem nieba, bliższym terenom na północ od Alp. Obraz niewątpliwie ma cechy dekoracyjne, niewykluczone że był częścią serii dzieł o tej tematyce, stanowiącej wyposażenie monumentalnego wnętrza (salonu, biblioteki) w modnej rezydencji oświeconego właściciela