Arteon

Wilhelm Freddie, „Sex-paralysappeal”, 1936 (kopia 1961), © Photo Moderna Museet, Stockholm, materiały prasowe ARoS

Porównaj ekspresję póz tych dwóch kobiet: jednej, modelki pozującej do słynnego obrazu Ingresa [„Wielka odaliska”] i drugiej, modelki pozującej do zdjęcia w czasopiśmie z kociakami [fotografia na wpół obnażonej, wpatrzonej w obiektyw młodej kobiety]. Czy w obu wypadkach sposób ekspresji nie wykazuje zastanawiających zbieżności?” (John Berger, „Sposoby widzenia”, Warszawa 2008, s. 55). Stworzone przez Bergera zestawienie, dla niektórych z pewnością kontrowersyjne – jak bowiem łączyć można wysoką sztukę z wycinkiem z pierwszego lepszego świerszczyka?! – choć miało przede wszystkim obnażać typową dla naszej kultury wizualnej rolę męskiego spojrzenia i podporządkowaną mu kobiecą cielesność, otwiera także kolejne, istotne pole możliwych interpretacji. Z uwagi na specyfikę zarówno ludzkiej seksualności (cecha natury biologicznej związana z koniecznością prokreacji), jak i naszą tendencję do tworzenia obiektów o charakterze artystycznym (choć wciąż brak w pełni satysfakcjonujących wyjaśnień tego fenomenu, faktem jest, że jest to dla naszego gatunku tendencja uniwersalna), związek sztuki i erotyki czy – węziej – związek sztuki i pornografii obecny jest w naszej kulturze niemal od samego jej zarania. Przez wieki będąc dozwoloną jedynie w podziemiu i przedostając się do oficjalnego obrotu wyłącznie w obrębie usankcjonowanej społecznie konwencji (akt), w XX stuleciu, z uwagi na rozluźnienie związanego z seksualnością tabu, sztuka erotyczna czy pornograficzna w charakterze coraz wyraźniej torowała sobie drogę ku oficjalnemu istnieniu. Pamiętając o przypadającej w tym roku 50. rocznicy zniesienia zakazu pornografii w Danii, kuratorzy muzeum ARoS w Aarhus oraz kopenhaskiego Kunsthal Charlottenborg obrali rzeczony temat za lejtmotyw swej najnowszej wystawy.

Oskar Kokoschka, „Podwójny portret Oskara Kokoschki i Almy Mahler”, 1912/1913, © Museum Folkwang, Essen Foto: Museum Folkwang, Essen/Artothek, © Fondation Oskar Kokoschka/Bildrecht Wien, 2019, materiały prasowe Leopold Museum

Kim był? Jak żył? W co wierzył? W powszechnej świadomości utrwalił się wizerunek ekspresjonisty otoczonego aurą skandalu. Niezmiennie wzbudzał zainteresowanie, zarówno ze względu na swoje działania artystyczne, jak i opinię buntownika oraz burzyciela ładu społecznego. Jako artysta związany był nie tylko ze sztukami plastycznymi, ale również literaturą i teatrem. Wspólnym mianownikiem jego dzieł było bulwersowanie publiczności. Ten zatwardziały indywidualista stanowczo odrzucał zastany porządek i obowiązujące normy. Jako samouk w zakresie malarstwa od początku podążał własną drogą. Z przekonaniem odrzucał sztukę abstrakcyjną jako dehumanistyczną i podejmował próby poznania oraz zobrazowania wnętrza człowieka. Pociągał go świat emocji i na wpół uświadomionych pragnień. Ekspresjonizm stanowił szansę na stworzenie takiego języka, który pozwoli oddać konkretne przeżycie, a jednocześnie będzie czytelny dla odbiorcy. Albert Ehrenstein pisał o nim jako „rozpruwaczu dusz, który malując dłoń i głowę, odsłania w niesamowity sposób szkielet duchowy osób przez siebie portretowanych. Ten rodzaj okrutnej psychotomii można porównać z wiwisekcją”.

Źródło: Facebook

Wiosenne skandale mogłyby ucieszyć krytyka – oto sztuka oraz działania paraartystyczne okazały się być ważne i zajmujące dla opinii publicznej. Portale społecznościowe pod koniec kwietnia i w pierwszej połowie maja zostały zalane zdjęciami i fotomontażami, które wyrażały solidarność z ocenzurowaną przez dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie Natalią LL, a zaraz potem podobne artefakty manifestowały poparcie dla aktywistki Elżbiety Podleśnej, autorki tęczowej przeróbki wizerunku Matki Boskiej Jasnogórskiej. Jednak to nie sztuka wzbudziła tak silne emocje, lecz nieadekwatne reakcje nadgorliwych urzędników – dyrektora, który nagle zdjął z ekspozycji m.in. cykl zdjęć pt. „Sztuka konsumpcyjna”, oraz funkcjonariuszy policji, którzy 6 maja wczesnym rankiem weszli do mieszkania aktywistki, zarekwirowali jej telefon, komputery i nośniki elektroniczne, a następnie zabrali ją na trwające około pięć godzin przesłuchanie. Takie działania wzbudzają uzasadnianą złość, a nawet poczucie zagrożenia. Owszem, ośmieszają one zarówno odbiorców sztuki, którzy zdobędą się teraz na krytyczną opinię na temat ocenzurowanych, zdecydowanie wulgarnych zdjęć Natalii LL, jak i katolików, w których akcja Podleśnej – czyli rozklejanie obrazków przedstawiających Czarną Madonnę w tęczowej aureoli –wzbudziła niesmak. Ośmieszają, ponieważ w spolaryzowanym społeczeństwie, jakim jest od dłuższego czasu nasz naród, nie ma miejsca na trzecią opinię, na merytoryczną rozmowę. Bulwersujący fakt cenzury i policyjnej interwencji sprawił raczej to, że wielu odbiorców z obawy przed posądzeniem o sprzyjanie metodom siłowym wyraziło poparcie dla sztuki i akcji ulicznej, z którymi w normalnych warunkach nie chcieliby się identyfikować. Tak właśnie działa dokręcanie śruby, choć oczywiście nie tylko dlatego jest ono niewłaściwe. Funkcjonowanie krytyki artystycznej w tych ciekawych czasach musi więc polegać na niuansowaniu, które – jeśli jest to możliwie – oddając sprawiedliwość obu stronom, pozwoliłoby zrozumieć, w czym rzecz.

Wenezuelska artystka przed zamkniętym Pawilonem Wenezueli, fot. Paweł Sosnowski

Przy jednej z dwóch głównych alei weneckiego Gardini, w części oddanej w stałe użytkowanie Biennale, po prawej stronie, idąc w kierunku lekkiego wzniesienia, na którym usytuowały się trzy pawilony krajów odgrywających niegdyś wiodącą rolę w sztuce –Francji, Wielkiej Brytanii i Niemiec – drugi pawilon od wejścia należy do Wenezueli. Zbudowano go w roku 1954 według projektu Carla Scarpy, najważniejszego modernistycznego architekta Wenecji, a także jednego z najświetniejszych włoskich twórców XX wieku. Prosty pawilon wystawowy połączony jest z patio, także wielokrotnie wykorzystywanym w celach ekspozycyjnych, ale przede wszystkim będącym świetną oprawą dla wernisaży, w tym roku zasypanym zeschłymi liśćmi, których nie zdołał wywiać wiosenny wiatr. Tłum zwiedzających w dniach oficjalnej inauguracji 58. Biennale w Wenecji, w pędzie między poszczególnymi pawilonami, nie zwracając uwagi na dziwność sytuacji, wkraczał na wenezuelskie patio i dopiero tu orientował się, że pawilon jest zamknięty. U wielu, nie chcę powiedzieć u większości, bo może byłoby to niesprawiedliwe, fakt ten nie wywoływał żadnej reakcji – zamknięte, to zamknięte. Zapewne byłoby inaczej, gdyby władze Biennale wywiesiły informację, że z powodu politycznych komplikacji w Wenezueli wystawa zostanie otwarta w późniejszym czasie. Tak się jednak nie stało, może z obawy, że każda informacja będzie zarazem pewnego rodzaju deklaracją polityczną. (...) Również kobieca postać w kostiumie uszytym z wenezuelskiej flagi, która pojawiła się przed pawilonem drugiego dnia wernisaży, nie wzbudziła większego zainteresowania. Potraktowano ją jak jeszcze jednego „przebierańca”, jakich wiele zawsze przy takich okazjach. Była to artystka z Wenezueli, która w ten sposób chciała zamanifestować, że w jej kraju, mimo wszelkich niesprzyjających okoliczności i politycznych podziałów, artyści żyją i pracują. Tylko nieliczni zatrzymywali się, by zamienić z nią kilka słów, dowiedzieć się, jaki przekaz chce zostawić wśród tłumu w Gardini. Sprawa wydaje się nie tylko zastanawiająca, ale i przykra, bo jednocześnie w wielu pawilonach i na głównej wystawie można było oglądać prace mówiące właśnie o przemocy i pokoju, globalizacji i konieczności współpracy, o potrzebie społeczeństwa partycypacyjnego.

Kamila Leśniak omawia młodą polską współczesną fotografię, natomiast wystawę „«Polska» na eksport” w warszawskiej Zachęcie recenzuje Zofia Jabłonowska-Ratajska. Pokaz „Czarno na białym. 200 lat rysunku w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych” komentuje Kajetan Giziński, a w rubryce „Sztuka młodych” Marcin Krajewski prezentuje malarstwo Natalii Szynal. Agnieszka Salamon-Radecka przedstawia w dziale „Dossier” plastyczną twórczość Jerzego Skolimowskiego. Tomasz Biłka OP z kolei omawia projekt „Anima mea”.

W najnowszym „Arteonie” także inne artykuły, aktualia i inne stałe rubryki.