KRUCYFIKS WITA STWOSZA W KOŚCIELE MARIACKIM W KRAKOWIE, 1918

Obraz pochodzi ze zbiorów krakowskich pp. Wilczyńskich, którzy w okresie międzywojennym prowadzili w Krakowie sklep z farbami i przyborami malarskimi.

Opinia Agnieszki Ławniczakowej
Bogdan Antoni Meleniewski był uczniem Jacka Malczewskiego w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (1915-1921). Naukę kontynuował w Paryżu, Monachium i Holandii, aż w końcu osiadł w Rzymie, gdzie spędził siedem lat. Od 1933 roku był członkiem Oddziału krakowskiego ZZPAP, wówczas też został zaproszony jako rzeczoznawca przy konserwacji krucyfiksu królowej Jadwigi w katedrze na Wawelu. Uczestniczył w wystawach na terenie Włoch, m.in. w Rzymie (1928, 1930). W 1929 roku wystawił w krakowskim TPSP trzynaście pastelowych widoków Rzymu i Krakowa, w 1930 miał w Warszawie wystawę indywidualną w Salonie Czesława Garlińskiego (widoki Rzymu, pastele). Meleniewski był zasadniczo pastelistą i zyskał popularność jako malarz pamiątek polskich w Rzymie. Dziś niewiele jego prac jest znanych. SAP wymienia dwie pastele w Litewskim Muzeum Sztuki w Wilnie i jeden obraz w Muzeum Narodowym w Poznaniu.
Prezentowany obraz przedstawia słynny krucyfiks Wita Stwosza z około 1491 roku z bocznego ołtarza kościoła Mariackiego w Krakowie. Przedstawienie ogranicza się do głównego motywu postaci Ukrzyżowanego rozpiętej na krzyżu, ujętej w szeroką, zamkniętą od góry półkoliście ramę i fragment liściastego ornamentu w górnych narożnikach obrazu. Malarska transpozycja rzeźbiarskiego pierwowzoru ukazana jest w ekspresyjnym kontraście światła i cienia, który podkreśla wyraz cierpienia i ascetyczności ciała Chrystusa. Charakterystyczne, Stwoszowskie wyobrażenie Chrystusa z rozpiętymi prostopadle ramionami, głową otoczoną promienistą aureolą i biodrami okrytymi dekoracyjnym zwojem perisonium, rysowana jest przez artystę żółtą i brązową kredką, na ciemnoniebieskim, rozświetlanym bielą tle. Rama, ograniczająca przedstawienie figuralne, z prawej jest ciemniejsza, z lewej, w padającym świetle jaśniejsza, złocisto oliwkowa. Światło, pada tu z prawej strony, pogrążając lewą stronę kompozycji, a zwłaszcza tło postaci, w dość głębokim cieniu. Cała praca utrzymana jest w stylu realistyczno-ekpresyjnym, a jej złotawoniebieska kolorystyka przywodzi na myśl metaforę boskości, niebios i transcendencji.
Najbliższą analogię opisywanej pasteli stanowi wspomniana wyżej praca Mieleniewskiego, która znajduje się obecnie w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Od 1927 roku figuruje jako zapis testamentowy Zbigniewa Hedingera pt: "Krucyfiks Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie" (tempera, tektura; 89 x 51 cm, sygnowany p. g.: Meleniewski 1918, nr inw. Mp 320; zob. Malarstwo Polskie 1766 - 1945. Katalog zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu, opr. Dorota Suchocka, Poznań 2005, s. 145, il. 816). Wspomniany obraz jest zapewne drugą (bądź kolejną) wersją krucyfiksu z kościoła Mariackiego wykonaną przez Meleniewskiego w 1918 roku. Analizowany tu pastel stanowił być może wersję przygotowawczą do większego i bardziej rozbudowanego obrazu. Przedstawienie znajdujące się w zbiorach poznańskiego muzeum obejmuje nie tylko krucyfiks, ale i w dolnej partii, sześć wysokich lichtarzy ze świecami i niewielki krzyż stojący między nimi po środku na tabernakulum. Widoczne jest także wyobrażenie Matki Boskiej na płycinie u stóp głównego krucyfiksa, które na prezentowanym pastelu jest ledwo zaznaczone.