CHRYSTUS SPOTYKA MARIĘ MAGDALENĘ, z cyklu Z życia Chrystusa, 1899-1909

Polenow, jeden z najbardziej znanych rosyjskich artystów drugiej połowy XIX wieku i przełomu wieków. W latach 1863-1871 studiował w petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych, a w 1872-1876, jako jej stypendysta przebywał w Niemczech, Włoszech i Francji. W 1876 otrzymał tytuł akademika, a w 1892 profesora. Był też członkiem Towarzystwa Objazdowych Wystaw Artystycznych (Pieredwiżników). W latach 1882-1895 kierował klasą pejzażu w Moskiewskiej Szkole Malarstwa, Rzeźby i Architektury. Wiele podróżował po świecie, trzykrotnie odwiedzał Bliski Wschód i Egipt. W 1905 roku opuścił petersburską akademię na znak protestu przeciwko krwawemu stłumieniu przez rząd carski manifestacji robotników. Polenow był wszechstronnie uzdolnionym artystą, interesowało go malarstwo historyczne, rodzajowe, pejzaż, wykonywał też dekoracje teatralne dla Moskiewskiej Prywatnej Opery Sawwy Mamontowa. W Moskwie założył Teatr Ludowy. Polenow zainteresował się życiem Chrystusa po przeczytaniu książki Żywot Chrystusa (1863) Ernesta Renana, francuskiego historyka i filozofa. Pierwsza wyprawa malarza do Ziemi Świętej, Egiptu, Konstantynopola i Syrii miała miejsce w 1881. Przywiózł z niej wiele szkiców, które następnie ukończył w Rzymie w 1884 roku. W ciągu kilku lat od tej podróży Polenow wielokrotnie powracał do tematyki chrystologicznej; w 1888 powstał jego bardzo znany i podziwiany obraz Chrystus i jawnogrzesznica, pokazany na wystawie Pieredwiżników (Muzeum Rosyjskie, Sankt Petersburg) w 1889 artysta wykonał Chrystusa nad Jeziorem Genezareth (Galeria Tretiakowska) a w 1894 Rozmyślania (Muzeum Rosyjskie, Sankt Petersburg), które powtórzył w innych wersjach.

Wyobrażenie Chrystusa pochylającego się nad młodą kobietą i kładącego jej dłoń na głowie może być interpretowane jako uwolnienie od grzechów Marii Magdaleny. Św. Łukasz podaje, że Chrystus uzdrowił wiele kobiet, wśród nich Marię Magdalenę, „którą opuściło siedem złych duchów.” (Łk, 8,2) W teologii siedem złych duchów bywa często łączone z siedmioma grzechami głównymi. W ikonografii chrześcijańskiego Wschodu postać Marii Magdaleny była otoczona wielką czcią, już od III wieku nazywana była Apostołką apostołów.
Niniejsze dzieło przynależy do serii kompozycji malarskich i rysunkowych wykonanych przez Polenowa w latach 1899-1909. W 1899 roku malarz odbył swą drugą wyprawę na Bliski Wschód i do Egiptu, głównie w celu zebrania materiałów do przygotowywanej pracy nad scenami z życia Chrystusa. Uważał podjęty przez siebie trud za najważniejsze zadanie życia. Powstało wiele prac, które artysta zgrupował w sześciu cyklach: Dzieciństwo i młodość, Nad Jordanem, W Galilei, Poza Galileą, W Jerozolimie, Ostatnie dni. Dzieła zostały pokazane w 1909 roku najpierw w Petersburgu (58 obrazów), a następnie w Moskwie i Twerze (64 dzieła), doczekały się wielkiej liczby komentarzy, publikacji i wydań albumowych. Istnieje – znana wyłącznie z literatury – inna wersja Chrystusa i Marii Magdaleny (il. D; obraz reprodukowany w: Aleksander Mień, Syn Człowieczy, Moskwa 1997, na podstawie albumu przedstawiającego cykl Z życia Chrystusa: Katalog wystawy V.D.Polenov, 79 Výstava, Topieuv Salon, Praga, 1910). Polenow powracał do niektórych scen z Ewangelii kilkakrotnie, przerabiał je, powtarzał w różnych technikach. Scena spotkania z Marią Magdaleną wyróżnia z całego cyklu poświęconemu nauczaniu i śmierci Jezusa, ma ona zdecydowanie najbardziej osobistą i wyrazistą wymowę. Pozostałe dzieła opowiadające dzieje z Ewangelii, ukazują miejsca, w których Chrystus działał w połączeniu z pejzażami, przyrodą i kolorystyką Ziemi Świętej, są właściwie malarską kroniką życia Jezusa i apostołów.