Retrospektywa Williama Kleina w Beaubourgu

William Klein, jeden z najbardziej znanych żyjących fotografów amerykańskich jest artystą, który z pełną świadomością unika zbyt łatwych i oczywistych klasyfikacji. Wybitnym świadectwem takiej postawy jest wystawa retrospektywna poświęcona temu artyście, przygotowana przez Alain Sayaga, krytyka sztuki specjalizującego się w fotografii, będącego zarazem dyrektorem Departamentu Fotografii w Centrum Pompidou. Pokaz ten stara się pokazać publiczności wszelkie oblicza tego fotografa, filmowca, grafika i malarza, znanego z głębokiego zaangażowania politycznego i społecznego. Scenografia wystawy została przygotowana w ścisłej współpracy z artystą, „szlak” zaproponowany widzom kształtem przypomina dużą muszlę, w którą się wchodzi, aby coraz bardziej zwężającym się korytarzem dotrzeć do wnętrza, a może sedna ekspozycji? Tego nie zdradził ani artysta, ani komisarz wystawy. Duża sala, do której dociera się po „przejściu” owalnym korytarzem prezentuje najnowsze prace artysty, pochodzące z ostatnich kilku lat, być może należy je traktować jako syntezę całej dotychczasowej twórczości artysty czyli subtelne połączenie wszystkich dotychczasowych inspiracji oraz zainteresowań twórcy? Po drodze widz zapoznając się z kolejnymi etapami ponad pięćdziesięcioletniej kariery artysty ma możność obejrzenia wyboru fragmentów najważniejszych jego filmów, zobaczenia licznych zdjęć pochodzących z pięciu albumowych monografii poświęconych pięciu miastom świata, które artysta fotografował o różnych porach dnia, nocy i roku. Miasta te to : Nowy Jork, Rzym, Moskwa, Tokio i oczywiście Paryż. O ile książka Life is good and good for you in New York. Trance, Witwess, Revels poświęcona amerykańskiemu miastu zapoczątkowała karierę artysty i jej ukazanie się w 1956 roku było dużym wydarzeniem, o tyle książka poświęcona francuskiej stolicy Paris + Klein ukazała się dopiero w 2002 roku. Można te dwie rzeczy stosunkowo łatwo wytłumaczyć. 

William Klein wzrastał w Nowym Jorku i miasto to od urodzenia kojarzyło mu się z trudnym i bezwzględnym życiem, stąd ironiczny tytuł publikacji, który się tłumaczy: Życie jest dobre i jest dobre dla Ciebie w Nowym Jorku. Trans, szczęście, świadkowie. Ale jednocześnie Nowy Jork jest miastem, które Klein poznał najwcześniej, naturalne jest więc, że pragnął przekazać swoją wizję tego miasta innym. Nowy Jork widziany oczyma Williama Kleina to dzikie terytorium szykujące na każdym kroku zaskakujące niespodzianki, miasto o relacjach międzyludzkich opartych na sile i przemocy, zaprzeczenie idyllicznego miasta, o którym powszechnie marzono. Nowy Jork Kleina to bezwzględny świat, w którym panuje kult dolara i zewsząd wygląda bieda – obraz jakże odmienny od powszechnie znanej i kreowanej wizji tego miejsca. 

Paryż z kolei jest miastem, w którym artysta spędził większość swojego dorosłego życia. Zarazem jest to miasto, któremu zostało poświęconych wiele albumów fotograficznych i było ono fotografowane przez wielu słynnych i zupełnie nieznanych fotografów. Jak fotografować miasto tak bardzo znane? Klein przez wiele lat unikał nawet myśli o możliwości powstania książki jego autorstwa poświęconej temu miastu. Wielokrotnie stwierdzał, że obraz tego miasta przekazywany publiczności jest w gruncie rzeczy fałszywy. Większość fotografii ukazuje Paryż w stereotypie : szare, nostalgiczne miasto zamieszkiwane przez białych ludzi... Podczas, gdy jest to niezmiernie kolorowe i żywe miasto multietniczne i wielokulturowe, dużo bardziej wielokulturowe, niż osławiony w tej dziedzinie Nowy Jork! Taką też wizję tego miasta zaprezentował w opublikowanej w 2002 roku monumentalnym albumie Paris + Klein.

Niewątpliwie silnym punktem wystawy jest możliwość zobaczenia przeglądu filmów krótkometrażowych oraz wybranych fragmentów filmów fabularnych autorstwa Kleina. „Powracają” lata sześćdziesiąte wraz z gwiazdami oraz obsesjami tego okresu - po upływie niecałych czterdziestu lat obrazy te ogląda się z nostalgią i nasuwa się nieunikniona refleksja, że ludzkość ponad czterdzieści lat temu była dużo ufniej nastawiona do przyszłości niż w dniu dzisiejszym. Powodów z całą pewnością było sporo, między innymi boom gospodarczy i wiara w nieustający postęp. Klein zdaje się kpić z tej naiwnej wiary i puszczając do widza oko... ironizuje na temat wielkich ideologii i demagogii... znakomitym przykładem tego jest fragment filmu z autentycznymi obrazami z zamieszek jakie ogarnęły Paryż w maju 1968 roku, zatytułowany Petits matins après des grandes soirées (Małe ranki po dużych wieczorach). 

Z całości ekspozycji przemawia artysta wrażliwy i dowcipny, unikający uproszczeń i skrajnych ideologii, z dużym dystansem podchodzący do wydarzeń, z ironią przyjmujący otaczający go świat – zupełnie jak na fotografii chłopca (umieszczonej na okładce towarzyszącego wystawie katalogu), który z poważną miną celuje z pistoletu... po to by w chwilę później wybuchnąć śmiechem!