Tadeusz Kantor - Umarła klasa - wystawa PGS, Sopot

Wystawa p. t. Tadeusz Kantor - Umarła klasa, prezentowana w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie, jest próbą przywołania atmosfery i przesłań, kantorowskich przedstawień teatralnych.
Tadeusz Kantor jako malarz, uczeń Frycza i Pronaszki, zainteresował się w teatrem już w okresie wojny, te działania dały początek nowemu myśleniu w teatrze polskim i o teatrze polskim na świecie. Z grupą młodzieży podczas wojny utworzył Teatr Podziemny. W mieszkaniu Ewy Siedleckiej przy ulicy Szewskiej w Krakowie dali pierwsze przedstawienie "Balladyny" Słowackiego. Zarówno w "Balladynie", jak i kolejnej sztuce "Powrót Odysa" według Wyspiańskiego, zupełnie świadomie Kantor ucieka odscenografii, kładąc nacisk na formę - aktora i formę - rekwizyt. Inne elementy i ich wzajemne interakcje wypełniły brak scenografii. Jednocześnie jako artystyczny spadkobierca przedwojennego konstruktywizmu, pozostał w swojej dalszej artystycznej drodze pod wrażeniem okrucieństw wojny, co doprowadziło go do buntu przeciwko abstrakcji i estetyce.
 
 
Socrealizm w sztuce z jakim przyszło mu się zderzyć po wojnie, ostatecznie powoduje, iż powołuje wspierany przez Marię Jaremiankę, członkinie przedwojennego Cricotu, powołuje do życia grupę teatralną Cricot 2. Jedną z wielu realizacji tego zespołu i jak się potem okazało przełomową, była Umarła Klasa, wystawiona w 1974 roku w Krzysztoforach w Krakowie. Sopocką ekspozycję stanowią obiekty związane ze spektaklem, używając języka kantorowskiego, odciski procesu twórczego. Są to: obrazy, rysunki, fotografie oraz rekwizyty i rzeźby używane w czasie spektakli. Wystawie towarzyszy także nieustanna projekcja filmu Andrzeja Wajdy, przedstawienie Umarłej klasy zarejestrowane w 1976 roku, które ukazuje sam proces twórczy, Tadeusza Kantora "dyrygującego" chórem aktorów, wplątanego w akcję na scenie.
Umarłą klasę wystawiono ok. 2 tysięcy razy, przez 17 lat. Kolejne przedstawienia Cricot 2 (po Umarłej klasie) czerpały z niej pełnymi garściami. Treścią tej sztuki jest rodzaj koszmarnego snu, w którym widz powraca do szkolnych przeżyć, do dzieciństwa, próbuje zmierzyć się z mijającym czasem.
Jednym z eksponatów sopockiej wystawy jest ławka szkolna, w której zasiadają bose dziecięce manekiny, odziane w jednakowo skrojone mundurki, przypominające czarne ubrania trumienne. Tak właśnie zaczyna się Umarła klasa, w ławkach zasiadają aktorzy jako staruszkowie i staruszki. Inny rekwizyt z wystawy to ciało manekina rozpięte na kole roweru. Poprzez obecność manekinów Kantor realizuje swój manifest Teatru Śmierci. Manekin skażony jest silnym odczuciem śmierci, stając się modelem dla żywego aktora, nie mniej ważny niż aktor i jego gra lub wypowiadany przez aktorów tekst. Przedmioty obecne fizycznie w sztuce i na wystawie, ożywia ich wzajemne powiązanie i oddziaływanie.
 
  
 
Ponieważ Umarła klasa jest spektaklem, wiec siłą rzeczy przestaje istnieć po zakończeniu przedstawienia. Tadeusz Kantor dążył do zachowania jej elementów dla przyszłych pokoleń. Wyrazem tych dążeń jest realizacja instalacji p.t. Klasa szkolna - Dzieło Zamknięte, prosty drewniany pokój zamknięty dla widza, w którym, w ławce szkolnej siedzi manekin z drewnianym krzyżem, po przeciwnej stronie tego pomieszczenia stoi tablica szkolna. Do środka możemy zajrzeć jedynie przez dwa małe okienka i poprzez "wpatrzenie" podjąć "wirtualną" dyskusję z autorem. Widz a właściwie jego myśli, zostają wciągnięte do pomieszczenia zamkniętego aby zmierzyć się ze szkolną rzeczywistością manekina, aktora.
 
 
 
W latach 1975 - 1983 powstały prezentowane na wystawie 23 akwarele, w których artysta obsesyjnie zapisuje skromnym rysunkiem swoje idee. Szkicuje tu ciągle te same postaci, balansujące gdzieś, poprzez swoją eteryczność, na granicy życia i śmierci. Na początku lat 80 - tych powstały trzy oleje p.t. Umarła klasa, gdzie przedstawione jest ciało chłopca manekina w trzech pozycjach: przewieszone przez ramę okienną, rozpięte na stole i zwisające z ławki szkolnej, jako bezpośrednie odniesienie do manekina w Dziele Zamkniętym, ale także w nawiązaniu do treści wiecznie żywego spektaklu i powracającego poprzez inne dzieła sztuki.
Teatr Kantora, w sopockiej wystawie jawi się nam jako skład przedmiotów (dzieł sztuki) i wizerunków zarejestrowanych w teatrze. Martwota tego zbioru jest pozorna, wystarczy je tylko poruszyć wprowadzając do kantorowskiego obiegu myśli, swoja myśl, by przedmioty te zaczęły współbrzmieć i żyć dla czasu teraźniejszego.
Prace wybrane na wystawę pochodzą ze zbiorów Cricoteki w Krakowie, Galerii 86 w Łodzi, (która przygotowała wystawę) Muzeum Sztuki w Łodzi, z Muzeum Narodowego w Krakowie oraz kolekcji prywatnych. 
 

______________________
 
Dziękujemy Państwowej Galerii Sztuki za wyrażenie zgody na publikację zdjęć w relacji.
Prezentowane zdjęcia są częścią ekspozycji w PGS w Sopocie i pochodzą z kolekcji:
- Cricoteki w Krakowie
- Galerii 86 w Łodzi,
- Muzeum Narodowego w Krakowie
- Muzeum Sztuki w Łodzi
- osób prywatnych

      
 Wybrane prace:
 

    
 
Wystawa czynna do 1 lutego 2004
Od wtorku do niedzieli w godzinach od 11.00 do 18.00. 
   
Relacja przygotowana dla Artinfo.pl